TE HOKIOI F RFRE ATU NA.
[kia mahara ra pea e nga kingi kia akona nga kai-whakawa o te whenua.]
Nama 4.) NGARUAWAHIA APERIRA, 26 1863 (3 pene.
Ko te korero, o te haere a Waikato, ki te taha ki runga, Waikanae, te Puku Otemahi Tamariki, Pepuere 28, 1863.
"Kei runga ko Tamati, Na, te take i whakatika ake ai he mihi, tenei te haere nei ki te kiko kotahi, he aroha, tena koutou, te haere nei ki te putake o te ki, haere mai ki te matakitaki, i nga ki, i huihuia ai te ki, ki a kotahi, e tika ai tatou, e he ai tatou, haere mai ki te matakitaki i enei waka e tau nei, na e nei waka, i kia ai he wahi tangata tenei motu, he wai ata.
"Kaore te aroha takamingo i roto ra -- katahi te roimata huanoa i aku kamo i."
"kei runga ko Nikorima, haeremai e Porokoru, haremai e te Waitere, e koutou katoa. haere mai e te Manu matakana o te ngahere, haeremai ki te upoko o te Ika Amaui, kei waenganui au o te Ture e noho ana, haeremai e taku kaiwhakaako.
"Ko Witako Ngatata; whakarongo mai e lro me tou Runanga katoa, e Waikato, e Whanganui, n[?o?t?em?a] ka kinongia ka paingia e pai ana, ko te kai whakaatu i te kupu ko te Arawa, ka mea atu tainui E! me to ki whea? Na, ko te Arawa te mea mohio, kaore e tahi e mohio, kei te ui atu etahi, Na, ka mea a te Arawa, me hoki te mana o te Kuini ki Ingarangi, ko te mana hei noho ko to te Atua, ko te Kingi. ka huri tenei
"Ko Tumutumu, whakarongo kaore taku korero e pau katoa. ko te tuatahitanga o taku ki, kia ana ia me hoki ki Ingarangi koia ka a tatau te ki nei kia au E tono tuarua ana te tangata nei i te take o te ki, te tono a te tangata nei kia huara[n?]gatia nga tupapaku nei. imua na, whanau atu i roto i e nei ki; he "aroha, ,, na. kaua hei kawea ketia kei poka ke. ka mate; mehemea ka ki te tangata, mana te tutaki, mana te tuwhera: na ko koutou, ko te taha ki runga nei, kaua e penei kei titiro iho ia i runga nei, ka he tatou, ko Aotea tera, no tawahi mai ano te he o Aotea, ko te tangata o ruuga ko Mate, taku ekenga atu ki tera Waka, he waka kino te kawenga atu Taiporohenui, ko ku mea mai tenei. ka he ki reira, ko Rawiri waiaua. - ko te Waitere, akua nei pea kamauahara nga waka nei. - ko Heremia, he whaka hoki ake i te kupu a te waitere e ki nei akua nei pea ka mauahara nga waka nei, whakarongo mai kei te mauahara katoa nga tangata o nga waka nei. "Ko Iharaira ko au anake kei te pupuru i te Haramu o aotea noku tera waka Aotea, ko au anake to Aotea kei te moana.
"Ko Hapi: whakarongo ko nga tangata katoa o Nu-Tireni katoia e au ki runga o Tainui.
"Kua kotia enei korero i ko nei. engari i te nama tu 5 o te Hokioi mo Mei ka tu ano aua korero o te hui o Waikanae: ki reira te mutu ai.
Te korero a Neri Te Ahu, raua ko Kawana Kerei, i Akarana.
"No te 6 o nga ra o Pepueri 1863, ka mea mai a kawana: E Neri, kua tae mai te pukapuka a Ngati kahu-ngunu ki au e mea ana ki a haere atu ahau ki reira kia korerotia e ratou kia ahau te mahi mo te rori, ma ratou e timata mai i reira, ka mea at a Neri: e marama ana koe ki ena korero? - ka mea mai a te kawana: ae. - ko Neri e mea ana koe kaore he hara i kona? titiro atu taua ki waitara kia Ihaia raua ko Wiremu kingi he pakanga ta whito mo Katatore, ka piri ko Kawana Paraone hei hiku mo Ihaia; k[?] te pai koe ki tona ka[?]he auo Imea atu ra a Wiremu Tamihana kia koe, wa[i?]ho te rori[?] te tima, kaua e tukua mai ki roto i te awa o waikato: waiho enei ra ki au, ki a mahi ahau i nga mea e ahua pai ana;
"Ka mea mai a te kawana: e neri, kua tae mai te tahi pukapuka ki au, he kupu na nga rangatira o waikato, e mea ana ki a patua nga taone katoa, Ahuriri, Poneke, Taranaki, Whanganui, Akarana.
"Ko Neri: ka tika tena korero, tika rawa, no te mea kua mau te rongo ki taranaki; kua hoki mai a Waikato, kua tae mai a Kawana Paraone me te Tianara, ki Akarana nei, ka mea a te Tianara kia whawhaitia a Waikato; ka rongo nga rangatira katoa, ka mea e pai ana mana ano e timata mai te riri me whakatika te iwi katoa ki te whawhai patu noa atu i tera taone i tera taone no te mea ko Waikato te kai pupuru i tena mea i te pai; e hara i te mea no naianei te pai o a Waikato whakahaere, kahore, no mua iho me whai take ano ka whakatika ki te whawhai.
"ka mea mai a Kawana: e Neri e pewhea ana koe ki te unuhanga a te kohi i to pou i tu ra ki Manga tawhiri? - ko Neri: e he ana ano ta korua mahi ko te Kohi. Ano ra ko te Kawana: e hara iau tera whakaaro, nana ano, na tera tangata, he mahi tamariki tera. - ko Neri: e puta mai ana nga mea he i nga tamariki. kaua e tukua te whakaaro ki tera tangata, titiro hoki ki te kotiro i tukinotia e te tangata o Whanganui, e ki ana koe: na Matutaera te ra tikanga. - ko Kawana: e tika ana, me whakawa.
ko te korero a te Paea raua ko kawana kerei, i Akarana,
i 7 o nga ra o pepuere 1863
"Ka ki mai kawana, e Pae kua tae mai a wiremu Te awataia, ki a Akarana nei ki te korero i te taha o waipa, e hokona ana e wiremu ki au, ano ra ko te Paea, kei whakaae koe ki tena korero, kaua e ho atu he moni; e kore te whenua e ho atu e te iwi, he p[a?]patupu tena pihi, kei waitetuna te rohe, kia koe ki au, ano ra ko kawana, e tika ana ka ore au e pai, e ngari ma nga runanga katoa te ritenga, ka whakaae ahau ki te hoko whenua. ka huri
I te Hokioi o te 24 o maehe, kua whakaaturia ki o matou hoa e noho ana ki ia wahi, ki a wahi o te motu nei te korero o Haiti, he motu maori nomua, e tu nei ki nga moana o Amerika, inaianei kua whai ture taua motu kua pumau tona Rangatiratanga, kua tare ona Kara, tenei ano e mahi ana nga runanga o reira mo te pai o to ratou whenua. Ko nga rangatira o Haiti kua whakakotahitia ta ratou kupu; ko te ture kua mana; ko ta ratou wa-apu maha noa iho kua whai moni.
Me titiro tatou i te kupu i kite nei matou i te nama tu 4 o te Pihoihoi, e ki ana to tatou hoa "pono" ko "whakaaro na mohio" te ingoa; ko tona kainga ko Mat„i-tuhi, wahi o Rangiaohia, ara: tau kupu ra, e hoa: "Kaore te Atua e pai ki te wehetangata, ko ta te Atua i pai ai he whakakotahi i nga iwi katoa o tenei ao, ahakoa pakeha, maori ranei, ki a kotahi ture." Heoi ano taku hamumu ki a koe mo tau korero, mau e pataia atu ki nga iwi pakeha maha noa iho ki Uropi, (no reira ano te Whakaponotanga me nga tini mea katoa) moteaha i turi ai ratou ki ta te Atua i wehe ke ai era iwi kiri ma.
E hoa, he kuare koe, ki tau whakaaro koia no naianei te pakeha i mahi ai i tetahi tikanga mona? kahore no mua noa atu, kua takoto kaha nga Ture i naianei. - no nga tau e 6, e 7, ranei? - kahore, mau e kimi, mau e patai atu, kawhia ranei rau tau e mahi ana e kimi ana te pakeha hei ritenga hei ture tika ma ratou, „ e mahi nei ano i roto i enei ra.
E ki ana te Pihoihoi: (Nama 1.) "E oti ana ena mea ia Matutaerea?"
Taku kupu ra, whakarongo ra e te nuinga:
Waiho marire ki a mahi nga runanga, taihoa pea ka rite te Rangatiratanga o te motu nei ki to Haiti, whai taonga, whai mana, whai ture, tatemea e tohe ana matou ki te taha tika, tera pea te Atua e tiaki i ona tamariki kiri mangu, e noho ana ki Aotearoa.
I te takiwa ka puta te nama 1 o te Pihoihoi, tae ana kia matou ka korerotia taua Nu-pepa hou ka taka o matou kanohi ki te korero nei na: "Te kino o te mahi Kingi," i reira ka pena ta matou whakaaro e tono ana pera te kai tuhituhi o taua pepa he whawhai-pepa ma te Hokioi raua ko te Pihoihoi.
Ko ta matou whakaaro tenei ki a rongo mai koutou e o matou hoa pakeha, maori ranei: kahore matou e pai ki te whawhai-pepa, ko te take ke[i?] puta pouri ki tetehi ki tetehi, engari te noho marie tatou me te kimi i nga tikanga o nga kingitanga o nga whenua.
ko ena tino take patai 3, ka whakaaturia ki raro iho nei, he kaha hoki no koutou pehi rawa ia matou nga tamariki i whiua e te Atua, ki te wahi pouri o tenei ao, e noho mahara ana matou no te putanga o te Ra te maramatanga, no reira koutou; no reira te mohiotanga.
ko te tuatahi: e hara pea matou i ou tuakana, e hara koia matou i te tangata?
ko te tuarua: moteaha kia tineia te ahi i te mea e ara ana te tangata i te whare?
ko te tuatoru: e whiti ana te ra mo katoa, kahore mo te kotahi.
He kupu tenei na te Hokioi ki tona hoa "korihirihi kau ana (e ki ana ia) e noho ana ki te tuanui o te whare:"
E hoa, e hae ana pea koe mo tou mana kua taka nei, mo to matou whakahonore kau ki to matou kingi, me te tika hoki o ta matou whakaaro kia tu a Matutaera hei kingi, (kua mohiotia e koutou tona take Rangatira.) kia ahatia te kore moni taonga ranei ko te whakanui tonu IAIA, no te mea he mea kimi ki te po uriuri ki te po tangotango, ki te pae tuatahi ki te pae tuangahuru. ka huri iho.
Maehe 24 1863 Rangiriri Waikato.
ko te timatanga o te korero mo te whare ki te Kohekohe, i korerotia ki Maramarua, maehe 23 1863.
"Ko te kupu tuatahi, kia kaua e tu taua whare ki te kohekohe, no te taenga o Waikato ki reira. ka mea a w.remu, ki a waiho ki a tu ana, kia kotahi, ma koutou, kia kotahi taha ma matou, mutu whakauaua te iwi;
ko te ahua o taua whare, i karangatia ai i mua hei whare karakia. ki te kohekohe Hei whare whakawa ki reira hei whare kura, pirihimana hoki. i te wa i whakarapopototia ai nga papa, ka tino matau matou, kua rereke te ahua o taua whare. kua tua karapoti nei, koia ano, he ahua no te timatanga o te pa Hoia ki te Ruato. No te 8 Maehe 1863 ka korerotia mai etahi o matou e haere tonu nei, ki te la, ko etahi o nga papa, no te la, kei te mahia e nga kamura, ka maranga taua whare. I rokohanga mai ano maua e noho huihui ana, he rapu tikanga mo te iwi, i Rangiriri e noho ana. ko te meatanga ake a te runanga, e te iwi me haere katoa tatou kia whakaritea he ritenga mo taua whare, kia pera ano te ahua me to mua.
ko nga mea tenei i whakaritea i taua haerenga, ko nga papa o te Ia, me whakahoki atu ki reira [t?]u ai, ko nga papa o konei me waiho i konei hei whare whakawa, hei whare ranei mo maua ki te kohekohe. ka pakeke te korero a W.remu ratou ko ana hoa ara, ko te kupu tenei, ekore matou e pai kua whakahokia atu nga papa. katahi karere atu nga taitamariki, toia ana e tahi o nga papa ki te wai, karere mai a W.remu ratou ko ana hoa, kei te whiu atu i nga papa ki uta, ka tau kumekume noa iho, a ka mutu. ko te meatanga a W.remu me kati ra e te iwi me waiho ki ta koutou. ka mea te iwi me ata whiriwhiri marire he ritenga mo aua papa. I te aonga ake o te ra, i te ata ka mea atu te iwi e W., kua tukua paitia ranei nga papa nei kia matou? ka mea a W.remu e kore ahau e pai, me waiho aku rakau ki a hanga, hei whare kura ki ko nei. ka tahi ano ka tino pouri matou katoa, tapahia ana te aroha ki a ia, ka haere ki tenei kupu me haore atu koe, me nga papa o konei o te la, haere katoa atu ki to te Kuini wahi, kei noho koe. Hoki ana matou, ka hua e whakangawari iho i tana whakaaro. Hei whakapakeke tonu i ta ratou whakaaro ki nga kai korero, ki te iwi hoki.
Maehe 19 1863.
"ka noho te tahi pito o taua huihui, rapu tikanga ki Rangiriri, ka turia ano te korero he pei atu mo taua whare ki te Ia. l te mea ano e korero ana te iwi, ka puta mai a te kohi, raua ko te waiti. ka mea a w.remu kumete, e te kohi na wai te tikanga o te whare ki te kohekohe? ko te kohi, na w.remu-Te wheoro. ko w. kumete, nana anake ranei? - ko te kohi naku te tahi wahi, na kawana i whakapumau. - ko wiremu, he aha te tikanga o taua whare? - ko te kohi, he whare kura pirihimana. - ko W.remu e kore koe e pai kia hoki [k?]i te wakamutu i te mahi a nga kamura? ko te kohi, ekore au e hoki, engari kei a kawana te tikanga ko Wiremu e hoa, me hoki tahi tatou, e haere ana hoki matou ki reira, ki te whakahoki i nga papa ki te ia ko te kohi kahore he tikanga i au, kei a kawana te tikanga. ko w.renu e hoa. me hoki tahi tatou, e haere ana hoki matou ki reira, ki te whakahoki i nga Papa ki te Ia ko te kohi kahore he tikanga i au, keia Kawana te tikanga. ko Wirenu ki te hoki koe, ki te whakamutu i te mahi a nga kamura, ka tatari ano matou kia Kawana, ka korero koe e hoki, kua riro nga Papa ia matou ki te la, me nga kamura hoki. ko te Waiti e hoa ma kei pa o koutou ringaringa ki nga papa. ko Wiremunu mehemea ka hoki korua ki te whakahoki nga papa ki te la, ekore o matou ringaringa epa. I te 20 o Maehe, ka haere te Ope tae atu ki te Kohekohe, e ruke ana i uga papa ki te wai, he mea kahupapa, I te 21 o Maehe, ka rupeke nga papa te kahupapa, I te 22 o Maehe, ko te Ratapu moe tonu iho. I te 23 o Maehe, ka hoea nga papa, a tae tonu atu ki te la ko nga kai hoe 2 35, ko nga mea i noho i te Riparoa 35, I to maua taenga atu ki te Ia, ka rohea ki te taura te tahi pito, te tahi pito, kotahi tekau o nga Pirihimana, me nga Rangatira toko 5. ko te take i peratia ai, mo te tangata o te Ope kei puta atu ki waho, mo te pakeha kei tapoko mai ki roto, kei whara i te rakau. I te mea ano e taruke ana te iwi ki te whiu i nga Papa, ko te haerenga mai o etahi pakeha, kahore i ata mohiotia, engari kua kite i te rohe taura. no te whiunga ake o nga papa, mei kore tika iho ana te taunga ki runga ki te tumuaki o taua Pakeha ka kitea mai e tetahi maori, ka hopukia i nga pokihiwi, whakaarahia ake, ka tau iho te katerina ki te aroaro, mei tika ki te upoko kua tino mate rawa. I te hokinga mai. ka moe ki te Riparoa, ko te tokomaha o taua ope nei e, 470, ,,I taua po, ka whakaarohia nga heote kohi. ko tana unuhanga i te pou a Neri, i Mangatawhiri. ka taua whakatete kia te Hokioi, ara, i ana kupu pokanoa ki te whakahe ki te kingi
"ko tana tohe ki te whakatu i te whare hei whakatari kino ki te kohekohe, ki te iwi hoki. ko taua, kore e rongo ki te whakahoki i nga Papa ki te la, me nga kamura: koia i mea ai te runanga na tatou anake i whakahoki pai atu nga papa ki te ia, ehara nei i a te Kohi tenei me pera anohoki ia, m e nga papa me whakahoki tahi atu e tatou, ratou ko ana papa ki te ia, noho ai, ko ta matou i pai ai, ara, ko ta te Runanga me nga Rangatira katoa o Waikato, me taiapo atu ia te kohi ratou ko ana mea katoa. me whakahoki atu ki te ia. kei turi, kei pake, kei whakatete. ka huri Na te Runanga, me nga Rangatira katoa o waikato enei korero.
No Tainui, Otaki Maehe 10, 1863.
"Ki te kai tuhi o te Hokioi. E hoa tena koe, tenei o Nupepa, kua tae mai kia maua, kua whakaae maua ki nga pene etoru mo te Nu-pepa kotahi, he tika ra, i whakaaetia ai, ko te tika he puta no nga whakaaro, ki nga wahi o aotea ka pai tenei ka puta te whakaaro kite iti, ka kitea te whakaaro tika, te whakaaro he, me to whakarite i te utu ka nui te pai me tuku enei korero kia kite o tatou whanaunga e noho ana i aotearoa, kia mohio ratou kua whakaaetia e te Runanga o Tainui kia perehitia enei korero me tuku mai ano etahi nupepa kia maua kia mohio maua kua manaakitia ranei e koe e nei korero kaore ranei. Heoi ano na Rawiri te Tihi na Karanama te whakahe.
Panuitanga.
"Kua oti te korero a Wiremu Tamihana, raua ko te Tireni te Hura, me to raua Runanga katoa me ta te Runanga a Witara, a te Huirama, a Nehemia; ko ta ratou kupu tenei i whakapumau ai; me hoki katoa nga Waipiro a Haki Erueti kia ia,
I te otinga ano o te whakawakanga a Waikato i a Onehi, mo tana tahae. kai waipiro, taka i Ture a Kingi Matutaera; a te iwi hoki; i runga i Aotearoa; huri iho tenei.
Na Patea[?] te Materau