TE HOKIOI, E RERE ATU NA.

"Kia mahara ra pea e nga Kingi kia akona e nga kaiwhakawa o te whenua.

NGARUAWAHIA, PEPUERE 15, 1863

"KO nga pohehe tanga ki nga iwi e rua. hera pouri, hera tukupu' kihai te kiko o te rangi i kitea, kihai te hihi o te ra i puta iho; ko nga mea e tu pato ria nei, koia tenei ka tuhia ki raro iho nei.

"Ehara a Waikato awa i a te Kuini, e rangi no nga Maori anake. A, ko nga mea e tupatoria nei i runga i te tukunga mai o te Tima ki roto o Waikato, te tuatahi, 1 ko te mau mai i te punui, 2 ko te tukunga mai i taua mea whakawehiwehi; a ko nga mea e mohiotia a i ko te hanganga i taua Tima ki te rino. ko te tohe i te kupu whaka kahore a nga maori i ki ai kaua e tukua mai te Tima' ko te kupu ho[-?] i a te Kawana i ki atu ai ki a W.tako kia Heremia ma mea raatu, kia turakina te kara kia whakamutua te mahi kingi.

"He ahakoa ra; kaore i puaki nui te kupu mo te tima i mua e rangi no te wahi i puta mai ai te rongo he tima ka tukua mai ki roto ki te awa o Waikato, ka tahi ka tunui rawa te kupu a nga Rangatira putanoa, "Kaua te Tima kaua te rori."

he hori te kimai a te tangata i whakaaetia ano a Waikato hei ara mo te pakeha mo te maori, e tika ana otiia i peneitia te kupu. e tuwhera ana te awa hei hoehoenga mai mo te taonga i puta atu ia tenei kupu Hei perehi mo te tononga mai kia whakatuheratia te rori. I peneitia hoki te kupu tono mai mo te rori, E nga Rangatira, tukua kia mahi te rori, hei hariharinga taonga mai mo tatou, koia i patua ai era kupu e nga Rangatira i kiia atu ai e tuhera ana a Waikato, Otiia ki te waiho e te tini o nga hoa ko tenei kupu a nga Rangatira hei take e totika ai te tukunga mai a kawana i te tima ki waikato, ara e tuwhera ana waikato e pai ana. Tena iana ata whakarongo mai ki te rerenga o taua kupu tuwhera. E wha hoki a te kaitono i ki mai ai whakatuwheratia te Rori, Hei hariharinga taonga mai mo tatou, koia l whakahokia atu ai e te kaiwhakahoki, E tuwhera ana Waikato, Hei hoehoenga taonga mo tatou. Na ma koutou e hoa ma e ata titiro ihoki te take i puta atu ai enei kupu i te waha o nga tangata Maori a "tuwhera ,,raua ko "Waikato.,, Na ki taku titiro iho hei utu ena kupu mo 'Whakatuwheratia" raua ko "rori,' kaati era. e ngari titiro whaka raro iho tatou[.?] kia ,,Hariharinga" raua ko ,,hoehoenga' Na ki taku titiro iho e ririte ana enei kupu, Ina hoki, ko hariharinga tokotoru onakaimahi. he Kata, hehoiho, he tangata. Na e pen[??]na hoki o hoehoenga kaimahi, he Waka, he hoe, he tangata. titiro atu hoki tetahi ki aua mea ano, ko te Kaata, e taea ana ano e te tangata te too. me te waka hoki e taea ano te too. te hoiho, e ahei ana ano i te tangata te kawe ki tewaahi kai. Me te hoe hoki I taea ano e te tangata, te kawe ki te wahi pai. Na hei tewhea waahi o enei kupu a nga tangata Maori te ara mai o te tima i whakatapokotia mai ai ki roto ki te awa o Waikato? ka pa, he tima te mea o uta i araia atu, e tika ai te kii, I whakatu weratia waikato, hei rerenga tima mai, Na ki ta matou nei titiro iho, kaore he takiwa tuwhera o roto o nga kupu a nga tangata maori hei komo tanga maim[o?] tima ki roto o waikato, Heoi e rapu ana matou, Mehemea kei te aroha ki o hoa Maori, te take i tukua mai ai a tima ki roto o waikato, He aha ra te kino, te maua mai ai e te kaata, ka waiho ai ma o hoa maori e tiki atu e hoko ki te la.

Mehemea kei runga i te whakaaro ki nga Hoia; He aha ra te taimaha? Ina hoki kua pai te rori, te waiho ai ma te kaata e mau mau mai: ina pea kei runga ano i te kupu e rangona ake nei, i whakatuwheratia e te Atua nga awa nunui hei ara mo nga tangata katoa ahakoa pakeha ahakoa maori, e tikaana otiia he kupu marama ano te kupu a to tatou whaea a te Kuini, i kii mai ai ki aua rangatira, i mea; Ki te kore nga tangata o Nui-Tireni e pai ki te tuku mai i te mana [a?] ratou whenua, o a ratou awa o a ratou hianga ika ki au. e pai ana; waiho kia ratou ano te mana: no ko tetehi tenei o a matou awa [e?] kaiponuhia nei e matou. Na e nga hoa. na te aha ra te whakamana ai tenei kupu marama a to tatou whaea a teKuini, i takahia rawatia ai ki raro i o koutou waewae. mehemea kei te haerenga o te ope ki Tuakau, ko te take tera i komotia mai ai te Tima ki Waikato [H?]er[a?], he mea miharo tenei kia rua kia toru nga utu mo tera ope kotahi, Ara e ai ra ki ta te korero i rangona ake e o matou taringa ka hanga te rori. i whakanohoia nga Paraki [H?]oia, hei utu ano mo taua ope. Aue, tena ra tohanga e te Kawana, kaore nei i huri tao i ata tirotiro mai ki te korero a ona hoa maori. kaati taku whakataki i tenei take matapouri o te tukunga mai a to matou hoa a te Kawana i te Tima ki waikato.

Tenei ake k[a?] whakaatungia atu ano tetahi atu o nga mea e rarurarutia nei e o matou nga kau, hei mea kia mohio ai ngahoa.

kahuri

"He hahaunga i te aroha o Kawana.

E nga hoa, kei titiro mai koutou E kimi ake an[a?] i te aroha o te Kawana, e ki nei ia i tona taenga mai ki Taupiri, he aroha toona ki ana tamariki maori,, koia nei koa e nga hoa te rapua ake nei ko te aroha pea tenei o te Matua. e rangona ake nei ka hokona te whenua. E, tena to hanga e nga tamariki maori, ka whakaritea nei ki te kuak[a?], e ngaromia nei to ratou tahuna e t[? ?ipa?i?]. E pa kia hipa i te whakatauki a Turaungatao, e ki nei he tamariki [??????????????????????]; e pari ana te tai o te kotinga. E [???? ????] tahuri mai koe ki te hoko whenua, kei haahaa to aroha. ka huri

Pepuere. ( 5 1863. )

He kupu mo te hoko whenua.

E te tangata e tohe nei ki te hoko i te whenua, ekore e tukua to hoko e te Ture kia puta, e hara tau i te hoko e rangi he pataritari tau i te mea tapu a te Atua kia takoto ki runga i toona whaea i a Papa-Tuanuku; aha koa nou ano to piihi: e kore e tukua atu ki a hokona. titiro atu hoki i ana ki te ture a te Kuini e puru nei i te pu i te paura; a ia pakeha noona nei nga taonga: e rangi ko te ture puru kei runga e here ana. wai hoki ko te whenua kei raro ite ture pupuru whenua e takoto ana. ka huri

Kuranui wahi o Patetere. Hanuere. ( 12 1863. )

Kia Wi-Tamihana raua ko Matutaera Potatau, E hoa ma tenei au nei kua eke kei uta, na korua hoki i tu tonu ake i uta; koia au ka peke mai ki to korua turanga: e whakarongorongo kau ana hoki matou ki te rongo o Kawana kua tae mai ki Nga-Ruawahia na, he tika ra nei he hori ra nei. ka huri

He waiata. Noho ana Meremere kauwai te tangata naana te tohe naana te maro, rereke mai nei he parera ware noa kei a rau ma raro, e kore e noho noa i te tarawaha; he aute ka rena te tuk[u?] atu ano kia whakatahaia hepo taua tena e hoki kei tua o manuka: na te ngutu i[???] kia puranga ai nga mahara i a te Tau[h?]u m[???????? ???] akua hei aha te uri o te Tahiwi; ko Hihi-Taua riri whakawareware ngakau kino tama, i te uri o huia i a Rangi-Taiki; i a te Wiwini-o-Rongo patu whakawai ka hua ko te ora tonu ake tenei; ,,kaore ana ra pea e pa tena nga hau o Pungawera, hei whakariua mania paheke, haere atu i to huarahi i te [w?]ai kowhitiwhiti a Paretuiri, i te witi ma kaha i a te Waraunga kia pukana tia kia tanuku noa i Okiri iwi ngohe ana hoki [e?] Raha to hanga e whai nei koe ki te riri! ki te tuku a po: na te ope i poreterete he wareware ano te whakatauki ake hei huanga te Atua, na nga pei, na nga whakatakatu na te atiutiu kia ngakau kore kia ware noa iho. i mohio Tupuna ki te whakarauhanga. taka ma rire ana ki te hanga e whakamataku tia nei he patu! i moimoia ake te kuri; ,,i tuku tahua tia hei utu mo nga hara a te Riupawhara, mo Wahine-Iti mo Pataua mo te Hau-o-Taranaki, mo te kohu tu a te Rangi-Maheu; i runga o Wakatara i roto o Motutere: i reira te paenga. herehere kau ana te taura ki a koutou ki hai i haparapara kia kai atu Tahuna, kia nui ai te hara.

Kia oti rawa ona ritenga. he kupu ano tenei E hoa ma kua wera to matou whenua i te ahi, ukuuku noa nga whare, nga pataka, nga taiepa, nga tupapaku, nga hoiho, ko te mira, he tangata te taiepa, ko nga tamariki ko nga wahine, i rere i roto i te mura o te ahi, ko hori Tupaea, i ruku tonu ki te tinei no reira ka wera nga waewae i te ahi. E hoa ma tirohia mai tenei kahuri

"ki te kai perehi o te HOki-Oi, tena koe, kua whakaaetia temoni eau.

"E hoa perehitia mai nga korero katoa, me hoatu e au to moni kia Wiremu-te Waharoa. ka huri 10

Na wiremu-haumu, NaHori-Tupaea.

Nga-Ruawahia, ( Pepuere ) 5 1863.

E ta e Wiremu haumu, ka tika te rere atu a te manu nei i runga i tana mania i ( 3 ) kapa, na te mea; ka kite iho nga kanohi o nga tangata ne: o turingenge, raua ko tuara whati. huri iho.

E hoa e te Pihoihoi tena koe E tama kia atanoho. kaua e tahuri mai e [k?]iri piro ki a taua' kua kite iho nei au i to kupu mooku. kei r[u?]nga [au??] i te kiko o te rangi e rere ana: kaore au i tata ki te whenua. E hoa no te whenua ano au rere atu ai ki runga, ko [aka???] putea kei roto ano i te whare o toku tupuna o Tiki, hoki noa iho au, ko te rimu paenga tai nei e takoto ana, i te marae o tooku kainga' i hongia ki te piro' e, no Waenga moana tenei taru, e hoa kia ata noho, rapu atu i te tikanga mo taua kaati to penei, ki au. Huri ake tenei tuake e pai ana he nui Rapaki he kuri ngau ake i raro huri ake.

Na te Hokioi, ki a te Pihoihoi; mokemoke.

"He kupu tenei ki nga hoa pakeha.

tena koa e nga hoa whakarongo mai. kia taka mai to taringa ki te whakarongo i te kupu ka tuhia iho nei, koia tenei, kaati koa ta koutou whakararuraru[,?] tukua koa matou kia mahi ana kia kitea te tika te he ranei[ ?]pepehe atu to ringa i te hoko whenua, ara, i nga mahi whakararu hoki e peehi kino nei i a matou, tena hoki i ana ata mahara iho ki a koe ou ra timatanga. kaore koia koe i kakahu i te peha na[n?]enane; titiro atu hoki iana ki tetehi Motu o tawahi i rapu nei i tetehi ritenga moona kia puta ia ki te ao ka huri

Tarawera, Hanuere, 7, 1863.

"He whaka atu te nei inga utu onga nupepa, o Ngaruawahia, i tu[k?]ua mai nei ki te taha ki te tonga nei.

E hoa ma tena te haere atuna a matou whakaaro, e penei ana ta matou kupu, e kore e pai kia haere Waikato, me te Kiingi, hoki engari kia kotahi he whakaaro ko te he o Aotearoa, e ngari ma nga iwi o ia wahi oia wahi e kawe atu tona he, tona he, ki te kingi, kei haere i te haere kei waiho i muri ko te he o Aaotearoa, tenei te kupu a Potatau, he whakatauki nana. kapu te r[u?]ha ka hao te ranga tahi. ko te ritenga o te nei, he pupuri na matou i te Kingi. kia waiho ma nga tangata, e haere atu ki te Kingi. he oi ka huri ake tenei kupu,

"He kupu ke te nei, ko te tangata kia whiwhi ki tana utu e toru Pene, (3) tau e ho atu ai, E hoa mau ta matou kupu e tuku atu ki te perehi. ka huri te na kupu.

Na tohoa Na Nikora Te Wakauaua.

Mangahuka Hanuere 22, 1863.

"HE pukapuka whakaatu mo te whakawakanga o te whenua o Nopera-Whakamau, i tangohia e Tanirau-Tikotiko, whakawakia ana ki te ritenga o te Ture, ka he ko Tanirau, ka tika ko Nopera ia Nopera ano te whenua, te ingoa o te whenua ko Maangahuka, ki te pokanoa a Tanirau a muri ake nei ka he, no te mea kua whakahekia ia e te ture, ki te pokanoa hoki a Nopera ki to Tanirau whenua ka he ia, ki te ngaro a nopera ka noho ko Hemi, ko Akutina, ki runga ki taua whenua, ka huri. ka tu tenei he whakaatu tenei i te rohe o taua whenua, ko Maurea te timatanga, ngaputaka-o-te-toki, te returetu haere tonu te aroaro o pare-tauranga, haere tonu tuwhangai, ka tomo i kopuera te tona o mihi te hinau-a-hinemoki, ka puta ki waho i te nehenhe koro-whatu-wharoa, ka tomo ano i te nehenehe te toke, haere tonu wharekaho, ka mutu to tanirau pihi i wha rekaho i a nopera anake a waho o te nehenehe ka huri ka tu.

Ki te tangata Perehi o te Hokioi, o Aotearoa. whaka urua atu e nei kupu o te whakawakanga, o te whenua o Nopera, ki roto i nga nuipepa kia kitea e nga iwi katoa, i runga i Aotearoa. ka huri

Na taati te Waru, Na te Watene, na nga kai whakawa tuturu, o te kingi

"He kimi hanga ake i nga mahi a nga hoa e taruhae mai nei; me whakaatu atu kia kite koutou.

Ngaruawahia; Hepetema. 4, 1860.

"He panui tanga ki nga iwi erua, ki te maori; ki te pakeha. no te 4. o Hepetema, i tu ai te kingi, kua oti ia te whakaneke ake e Wiremu-tamehana; ratou ko nga Rangatira katoa o Waikato, hei mana, mo te tangata, hei pupuru mo te whenua. no taua takiwa ano ka kimihia nga tikanga o te nupepa te Kawana, i te huihuinga ki Kohimarama. kei nga whika o nga rarangi ote nei te ritenga atu ki nga whika, o taua nupepa, ate Kawana, ka whaka hengia nei e matou, hetino herawa; he taruhae to mahi e te pakeha, ma te Atua, ra e titiro a taua mahi; i toua ki nonga ki te tangata i tona painga ranei ki te tangata.

"4 i te timatanga o te tiriti ki waitangi no nga ra o te kuaretanga i nga ra o mua kotahi mikara kotahi tangata hei utu, kotahi kuti he tangata te utu te 10 tupeka he tangata te utu; ka hokona e te maori ki te pakeha 40 kete muka, kotahi te pu ka hokona e te maori te pu ki te maori ano, toko 5 tangata hei utu mo te pu kotahi; no nga ra o te kuaretanga ena mahi ka hoko ano te maori ki te pakeha kotahi poaka 10 tupeka te utu kotahi kete muka 2 tupeka te utu no to matou mohiotenga ki te whika ka mahuetia enei mahi tinihangao te pakeha, me nga minita hoki, titiro mai ano te pakeha, he pohe te maori, tapiri tia mai ano kia tino papapuni rawa, ka hua kaati ra nga nuka mo Kae, ka timata te hoko a te pakeha, ki te whenua, nga utu he kuti; he matika; he heru; he naihi; he tupeka, pau ana te whenua hei utu mo aua korekore taouga nei, whaka anga hia ake nga kanohi, huri hia iho nga kanohi Minita, ki te whenua, aue tena ra to hanga e papatuanuku, i ripiripia kuaretia nei koe. muri iho ka tae mai nga Kawana, ka tango hia kia ratou te ri tenga ote hoko whenua, ko te utu ote eka, kotahi hereni, whaka pakeke tia ake e nga Kawana, te tikanga ki te whenua; whaka nga wari tia ake te tikanga ki nga tangata, he mahi tinihanga kau e nei na te pakeha. muri iho ko te tiriti ki te puaha o waikato kotahi paraikete i te tangata kotahi, no reira nga rangatira me te onga manu ki runga i tenei tikanga whaka porepore whakapuaki porangi ana nga rangatira i o ratou whakaaro, kaore i mohio he matika kei roto, ka tahi ka kai haramuramu e tehi o nga rangatira ka kitea he matika i roto he koi te mata ko hera tenei e te pakeha. ko nga take tena o nga he o te Pakeha i kimihia ai e nga tanga, whai whakaaro i mea atu ai ki nga Rangatira, ki a kimihia te tikanga me kore e puta ake he kanapatanga i roto i te paru, katahi ka kimihia ko te kingi, tenei te tu nei i runga i te whenua i ma hue i a koutou; te hoko tini hanga.

"5 i te takiwa i mua atu ote Kingitanga, ka mea nga Kawana, hei iwi kotahi te maori, te pakeha, e ai ki te hamumu mai a o ratou waha haere atu ana nga Maori, ki te hoko pu; paura, kaore e ma kere mai, hokona atu e nga Maori; tewhenua ki a Kawana, he i ti te utu, - kei whea te tikanga o nga kupu i kia nei he iwi kotahi, he ture kotahi? - titiro konga mahi i whakarere ketia te tikanga ko to koutou mana, ka hapai huhua kore mai ki runga ki a matou kahore, me he roa tonu te tangata.

"7 i te timatanga o te whakatu i te kingi, ka mea koutou he Kingi patu pakeha; riro ke mai ana takoutou ngutu mohio ki a matou, tena koa e taraao kua whero to koura, kei Taranaki, nau ano ra te he e te Kawana, na to puku tohe ki te hoko i te whenna. ka huri

No te karamu wahi o Ahuriri, Tihema 31, 1863.

"kia te Paea, tena koutou ko korua matua me to korua iwi hoki, kua tae mai toreta. e ki ana koe; kua purutia atu a Neri, E koutou, he whakaaro hoki ki te tua pouri o enei ra, e pai ana ano ki a noho atu ki a iti rano nga raruraru

ka tuku mai e koutou kia rite ai a matou nei hiahia, ara, ki te ruri i o matou whenua, hei te taima pai ano ia. kahuri,

ka tu ano, Kua korero matou kia te Makarini, mo te tima o kawana kia kaua e tukua kia rere atu ki roto o WAikato, a whakaae ana a te Makarini.

kua riro hoki ta matou pukapuka, ki a kawana, ki a waiho atu tana tima i akarana, ka huri Na karaitiana.

No ahuriri, Tihema 29, 1863.

"ki te kaimahi o te Hokioi, i rere mai nei ki nga wahi o Aotearo, me tuku atu ta matou panuitanga ki a perehitia, no te rua tekau 20 tihema i tu ai te huihui ki Petane, ko te take o taua hui he kirihimete; i reira kaputa mai tenuipepa ki a matou, korerotia ana, he tiki mai ta ngati raukawa, ta whanganui, i te kingi, me ona tangata, kia haere atu ki era wahi. tenei ta matou i kite ai ko te kiingi me noho i tona kainga, koia rangatira, koia rangatira, ma ratou e haere atu ki te kiingi no te mea ko te kiingi katoa, ka huritu. na, he kati tenei i nga tangata o waikato kia kaua e haere ki tauahaere. no te mea e ki ana te nuipepa, ka tukua atu e au e rua tima ki roto o waikato,

ka hurimutu na matou na nga Iwi e noho ana ki petani, ki Tangoi, ki waipatiki, kia Arapawanui, Na paora toki, Na hamahona taingaehe, ara Na enei Runanga. ka huri

Pepuere 20; 1863

"He kupu tenei mo te tahutahu otaota, rakau. whakarongo e te tangata kati te tahutahu i nga ngahere, kei pau nga rakau; kei kore he rakau ma ngauri i muri i a tatou. kaua ano hoki e tahuna nga otaota o te parae, kei wera ga manuka kei wera koi ga patuna: a kei titohea hoki te whenua. koia hoki e nga Rangatira. oia hapu. o ia hapu; e noho ana i runga i te nei motu i Aotearoa tahuri atu ki te ako i tou hapu kia mutu te tahu i te rakau, kei kore ma o uri i muri i a koe ka huri mutu iho.

"E te tangata e tuku mai ana i nga korero o te whakaWakanga o tona whenua, aha ranei kia taia ki te Hokioi o Aotearoa, me utu e koe, haunga nga utu o te nupepa: e takoto ke ana (3) pene; e ngari ko te utu ma te tangata mahi kotahi 1 pauna tau e homai ai, kei turi, kei pake kei whakaka k[o?] hau hau ka huri.