TE HOKIO1, O NUI-TiRENI, E RERE ATU NA.
NGARUA-WAHiA, HUNE. 15 1862
Kote perehi kua tae mai ki Ngarua-Wahia. ka puta i a ia nga Nui-pepa, me tino kaha rawa ki te whakarite; i nga nupepa, ina tae atu ki a koe, e toru pene; tau e whakariteai, ina pai koe, ko te pai o tenei perehi: hei kawe i a tatou whakaro, ki nga iwi o te Ao; no te mea hoki e takoto maro tonu ana nga kupu o te timatanga ko te whakapono, ko te aroha; ko te ture.
Otawhao. Aperira, 26, 1862.
E hoa ma, tena koutou. he kupu taku kia rongo ai koutou, i te ture kore o tenei whenua, i nanahi, i haere mai a tumutumu he tangata maori ki te tiki hamene, mo hori-keti he hawhe-kaihe, ko te take he moni, a tukuaatu ana e a hau tetahi hamene kia tumutumu mauriaana kia hori-keti, i te whare ia o hone-arena; a haereana ki kihiki: kia waretini ma, a tuhituhia mai ana e ratou te tchi pukapuka mauria mai ana e hori a e ki ana taua reta e kore e tukua mai a hori kia whakawakia ka ki atu a hau ki a hori; no te taha pakeha koe? me he mea e kore koe e tae mai ki te whakawakanga ka mau koe apopo ake nei! a hoki ana ia i muri iho ka hoki mai ano ka whakaae kia whakawakia a haere maia ana a hori me waretini ma, me tahi atu o nga tangata o kihikihi, ka ki a tumutumu, he nama naku i a hori; ara erua pauna tekau hereni. -- 2-10 ka me atu a hau ki a hori e whakaae ana koe ki tenei nama, kihai i hamumu mai. korero ke ana ia ki te tagata maori ka mea atu a hau ka waiho e a hau e rima meneti hei rapuaga whakaaro mou, a ki te mea e kore koe e ki mai i reira, ka purutia koe e te karaka; a tatari ana a hau kia rima meneti, a Puta atu ana a hau ki waho ka kite atu au kua eke a hori ki runga i te hoiho, a ka karanga atu a hau a haere mai ana ia. ka mea atu ano a hau; e whakae ana koe ki tenei nama; kihai ia i hamumu mai, korero tonu ia ki nga maori. ka tahi a hau ka ki atu ki a te karaka. purutia tera tangata a purutia ana e matou a tino tangohia ana e te maori, he tini ke hoki ratou. a puta atu ana a hau ki waho me te tuhi pukapuka, a kihai a hau i tukua atu no te mea i peia mai a hau e ratou hoi tena. na e hoa ma ki toku whakaaro ka nui te he o to ratou mahi, mehemea e kore e tukua mai tenei tangata e whakahokia mai e ratou kia matou meake pea tupu ake tetahi he mo tenei mahi.
Na to koutou hoa na te Kohi. ki te Runanga o Ngarua-wahia
e hoa e te kaita nuipepa o te Hokioi, me tuku atu taku maharatanga, ki a perehi tia; he a wangawanga noku ki te kupu a te kohi. pakeha kai whakawa o kra; i nga rarangi, whakamutuaga o tana reta na ki taku mahara he kupu pakeke rawa tera ko toku manawa i raro kua rere ake kei teihu. enei tenara to mahi te e mariao, i puta nui anora te kupu a te Kawana i te huihuinga nui i Taupari, imea kaua nga tangata o te kingi maori; e haere ki te tikaro mai i nga iwi e kuini ana, i a ngatipaoa, i a ngapuhi, noku era iwi. na ki taku mahara, i wareware pea; i a ia ina wheatia mai ra o tikaro, te tukunga mai o ana pakeha kai whakawa ki waenga nui o nga iwi kingi: whakapataritari ai, ki a kiaai; pea hehe to nga maori, kaore iara nona ano te tohe kau mai, iki atu ano ra nga runanga ki taua pakeha i mea e kore e tika kia haere mai koe ki waenganui o nga iwi kingi noho ai, ka raruraru tatou no te mea hoki e matakana tonu ana nga iwi nei me noho atu koe; kia marama ai taku whakaro atu, ki nga mahi e rangona nei e te tanriga, e mea ana keria keria tokia tokia, rere kaua e whakararua, mo ena tu ritenga. Whakarongo iara, ko te haerenga o nga hui a waikato, ki hauraki, ki te tangihanga, mo nga mate, me te mau ano i o ratou rakau; i o ratou ringa mo a ratou mahi; ahuareka, na hei take pouri ano tera ma nga hoa, e ai ra ki ta te korero.
kaore e tino pau ki tenei, pepa nga kupu a nga rangatira, o te motu nei, me o ratou ingoa.
Tera pea e painga, e o matou hoa e noho maira, i nga wahi o Nui-tireni ara nga kupu ka tuhia iho nei. he mea pai ano hoki kia whakina nga take o te mea e mauahara ia[?] nei e te tini o te tangata, maori pakeha hoki.
1. Na, whakarogo iara tera tetahi tangata no Tongariro, ko te Heuheu-Tukino. he rangatira, ko te kupu tenei me pupuru te whenua, ki te mea ka kaha te hoko a te pakeha, ki roto o Waikato hei Maunga-tautari; terohe mai kiaau.
2 na ka tae mai a Kawana Kerei ka mea atu ki a Po-tatau e hoa homai te rori kia au o Akarana atu a Poneke a no ra ko Po-tatau kei nga rangatira, katoa te tikauga.
3 A i tetahi atu tau; ka tae atu a Hori-Tewaru, ki a Po-tatau ka mea, e tama i haere mai a hau ki te kawe mai i te kupu a Kawna i tono mai ai mo te rori kia whakaae atu a hau. ano, ra ko Po-tatau e tika ana, mehe mea karite katoa i nga Rangatira. katoa o Waikato.
4 A i muringa iho ko Nuitone Haupokia. ka tae kia Po-tatau kamea e tama i haere mai a hau ki a koe mo tekupu a Kawana i tono mai ai ki au kia wakaaetia atu te rori, ano ra ko Po-tatau kei nga rangatira kaota o ia iwi oia iwi te tikanga.
5 Na, karougo a Tarei-Tukorehu, haere ana ia ki a Hoani-papita; Pungarehu ka mea e hoa tenei te mea i haere mai a hau ki a koe he pouri noku ki te kupu; era ng[o]na nei; mo te rori; kia puare, i runga i te motu nei, na, e hoa ki te mea ka pokaina te puku o te tangata ka mate. ka pokaina te rori ki waenga nui o te motu nei ka mate, na ko tenei e hoa me karanga ta ua, ki ta taua tamaiti, kei-runga ko Hoani e tama ee ekore etukua te rori nei kia puare, purutia te whenua.
6 Na, ka rongo a Po-tatau ka mea e tika ano e kore ano hoki e tika i te Mataeatu[t]onga, i Taupiri.
7 Na Pingareka-Kiripakoko tenei te kupu [???????] ki te mea ka tohe te pakeha ki te hoko ko tahi hikoinga wae, ko tahi miriona pauna moni 1oooooo i pena no hoki ta Wiremu teake.
8 ko te haerenga mai o te Heuheu iwikau, ki a Potatau ka mea e tama; e pehea ana koe ki Tongariro ka tukua nei e te Herekiekie-tauteka ki a Kuini ano ra ko Potatau e tai ka ora e tika kia tukua ki te moana, nonah[o]ki te mimi e rere nei a waikato ka waiho nei hei ingoa mo nga tangata.
9 ko te Potangaroa he rangatira no wai-rarapa, i te ra pito ki te tonga ko te kupu ra tenei o tana reta, haere ra e taku reta ki nga Uri [o] Mahi[narangi?] kia te Heuheu kia te Wherowhero kia rewi kia Wiremu te waharoa kia Taraia e tama ma e puritia Nui-Tireni mo nga uri i muri i a tatou.
1o Kei Turanga ko te Kani takirau, ka mea me kohikohi nga iwi katoa i te moni hei utu mo Ahuriri kia hoki mai ki uta.
E kore ra ia e taea te whakaetu atu nga k[u]pu manomano a nga rangatira ia i pai nei ki te pupuru whenua, e raugi ko o ratou i ngoa me whakaatu
No Turanga
Ko te Kani-Otakirau
ko te Kauru-Oterangi
ko Porourangi.
ko Te pohokura.
No Wairarapa
Ko te Potangaroa.
0taki
Ko te Wera-a-Mahuta.
ko Taikapurua.
ko te Reroau.
No Taupo
ko te Heuheu
ko te Paerata
ko te Kohika.
no ngati tuwharetoa.
ko ko Rawiri-terangihirawea
no tarawera
ko te Rangihiroa
no Wanganui
ko Winakau
ko Topine.
no Ngarauru
ko Aperahama.
no Ngati-Ruanui
ko Tamati O Raukawa
no Taranaki
ko Ngatai-rakaunui
ko Ku-kutai
no Ngatiawa
ko te Rangitake
ko Hare
ko Hapurona
no Tauranga
ko TuPaea
ko tawaha
ko teua
ko Huituara
No Ngati-Haua
ko Pohepohe,
ko te tiwa,
ko Poukawa.
no te -- 185[4] o nga tau; ka haere mai te tahi pakeha; ki te ruri, i Meremre i te tahama[i?] kirunga o te puaha; o whangamarino. [i wai]kato ko te Hemana, [ratou] ko nga rangtira o manukau, na ka rongo nga rangatira katoa o waikato; he pakeha tenei kua tae mai ki meremere kamea [a]to ka haere ki te pei atu i a ia he mea tika ano kia purutia to whenua mo nga uri i muri i a tatou; no te mea ko te kai i puta mai i te whenua: whaihoki ko te tangata i puta mai i te wahin[ei? na??] he mea tika ano [???] mea - erua, na haere ana ratou ki te pei atu i taua pakeha; ka mea atu e hoa; ko nga whenua i tangohia taha etiana nga Moni, maka; e Haimona ekore rawa e tukua atu taua waahi me mutu atu i Mangatawiri terohe ki a koe ki te pakeha, kaore matou nga tangata o konei e pai ki tena mahi ki te hoko whenua, kua pau mai na hoki tena wheuua [nui] ka poka mai ano ki konei hoko ai kaore e tika.
1 [T?]e [?ma??nga] o [te? mahi?] Kingi na Matene tewhiwhi he rangatira taua koroke, no ngati Raukawa no ngati toa, no ngati Whakau[e?] i mahara ano taua tangata, ki[???]ano kei [very illegible] Kingi, [??????] ki taupo ki nga rangatira o [???] kia whakaaetia ko ia hei kingi a kihai i paingia, haere ana ki nga rangatira o Rotorua kia whakaaetia ia hei kingi, a kihai i paingia, ko te Mete, pakeha whakamaori o te kawana i kite i taua huihuinga; erua nga rakau i whakatuai, he kakahu maori, i runga i tetehi he kakahu pakeha i tetehi, na he kingi maori, he rawakore. ko te kuini, he mea whaitaonga[?]; i reira ka mea atu a te Heuheu ko potatau hei kingi, ki waenganui o te motu nei o nga iwi hoki.
2 [tuarua???i] nga huihui i Mohoaonui i a ngati maniapoto, i tae katoa mai nga rangatira o whanganui, o taupo o rangiaohia o kawhia, hui katoa e waru rau topu -- 1600 ki te tatau pakeha
3 tuatoru i taupo: na te heuheu, i tae katoa mai nga rangatira, katoa o poneke o Ahuriri o whanganui hui katoa e waru rau topu 800 - 1600 ki te tatau a te pakeha.
4 i [?maunga]-tautari, na tioriori;, raua ko wiremu-tamihana tino uaua rawa taua tangata, ki te rapu tikanga e tu ai te kingi. ko nga iwi; i taua hui ngati haua ngati koroki ngati huakatoa ngati ruarangi ngati raukawa, ngati whakaue.
5 I Rangiaohia na Hoani-papita, na hori-tewaru ko te tikanga ia o taua hui; he whakakotahitanga na wiremu-tamihana, kia hoani ma, he [???u] i nga kino a tetahi a tetahi, kia ko tahi te mahi k[??] te kingi[?]nake, a mana epehi nga kino ki raro i a ia, ko nga whenua katoa me tuku ki raro i a ia, kia whairangimarietanga ai ko nga hara katoa ma te whakawa ko nga iwi i taemai ki taua huihui ngati haua ngati koroki ngati maniapoto, ngati hinetu ngati pakura ngati ruarangi,
6 i paetai na waikato katoa ka tahi ka tunui rawa te mahi kingi, pakekerawa; ki ta ratou matauranga koe ra atu iwi, i tae katoamai, no taupo, etahi rangatira i tae maii.
7 ihumatao, i tua mai o Akarana a i ahua pai nga iwi o manukau; ki taua mahi kingi i haere katoa nga rangatira ki taua hui i tae mai hoki a Pihopa herewini ki te kauhau i te kupu o te Atua.
8 ko te huihuinga nui ki ngarua-wahia, i haere mai hoki nga rangatira o nga whenua tawhiti no ahuriri ko te Moananui a nana i whakatikara te ingoa kingi; i mea hokiia: ki te mea ka karangatia te ingoa o potatau ki te rangatira ano ka ore e tika he rangatira ano hoki a hau no toku iwi, me teraatu rangatira me e ratu e rangi ano te ingoa kingi he tangnta kotahi kihai i rite katoa. ko te para minita te kaikauhau i taua huihuinga.
a haere mai ana nga rangatira katoa o ia wahi o ia wahi ki te whakanui i te kingi. ki te kawe mai hoki i o ratou whenua ki raro i a ia hemea tuku reta mai etahi whenua.
Te Kawakaw, wahi oWharekahika.
Hanueri 2 1859
Ki a wiremu te waharoa, e hoa te na koe, i roto i te mahi tohu a te Atua.
ka mea atu nei a hau ki a koe, kia mau ki te whenua, mei mau ranei i a koe a ki te mau tenei oku whenua ki a koe ko tokomaru, ko whaiapu ko wharekahika, na ki te tahaetia e te tangata tikina atu a ki te manu ki te moana kauhoetia whakahokia mai kiuta na e hoa ko taua whakakotahitanga tenei ki te pupuru i to taua whenua kia mau kei mawehe no te mea erua nga tikanga ki to tatou motu e rangi nga whetu o te rangi e huihuiana, ko tahi te kororia tena ko nga tangata o Nui-tireni erua ona kororia. hoi kahuri tena no runga maua ite kotahimano 1000 Otira ite rima mano ---5000 e hoa tena to maua teina ate Popat[u?] te hari atuna i to maua whakakotahitanga me nga mea kei tona ringa kahuri tena
No Tauranga, Aperira. 5-1859
ki a Potatau, he tukunga atu tenei na matou whenua ki raro i tou kingi tanga.
ko te timatanga kei Maunganui, Terakewhau, koromiko-taranga, Onohi, Tokamai Ahipaka, Teawaiti, Tewharetuku.
Waimapu, Kahotea, Rawhitiroa Tetarere.
Pupara, Otupatu, tekohi, nukumahara, Owharerangi, Tapapanui, Matuawi. hoi ena.
Na matou katoa na nga rangatira O Ngai-terangi
na Huituara na wira nate moananui na Parera-tarakiteawa, na hohepa na heremaia na hamuera nate Uatuku na hori nate kanae na Tone na tame na petarika, na te Reweti-manotini.
ko a hau ko te Reweti-manotini ka tuku nei i oku whenua, ki raro i te mana o te kingi, hei tiaki, Kei te hiwi o Tuaropaki, taraotemarama, temaro-ohinekura, temawaiparapara, turakirae. kamutu
No tauranga, pepuere. 22 1859
E koro e kiugi potatau, tena koe. tenei a hau te rapu nei i te tikanga o taku pupuri whenua, no mua ano ia tae noa mai ki te taima; i tu ai tou mana, ka tahi ka mau rawa, hepai hetika no nga whakahaere, o tou kingi tanga. hoi ano.
na Rini, tangimoana.
weriweri, pa. Tihema. 1 1859
Hare atura e ta matou maharatanga, ki te kingi. whakarongomai e nga Runanga o te kingi, kua huihui; nga hapu o ngati ruanui; no te mea ka tino matau rawa ko te kingi tenei mo te motu nei, ka whakatika, a hohepa titokowaru, ka patai, e pai ana ranei koutou e tenei wha[???]anga; kia tomo ki te king, a [?e mea??panui??] te whaka[ro?] tanga, i mea ano hoki tikina mai matou araia, kia wawe te tapoko atu ki te kingi tanga, kei mau i te kin[o?]. na te runanga o ngati Ruanui na Tamati-hone na ihakara na rawiri-kingi na p[oha??]rama na hamiora nate waka na Titokoaru ara na te tini o nga rangatira
Nowaitaha. Maehe, 26 1859
Haere atu ra e ta matou maharatanga, ki a Kingi potatau, e koro tena koe, kua puta mai te rongo o tou i ngoa ki enei whenua, katoa. hei mana mo te whenua, mo nga tangata na e koro ka piko atu matou ki a koe, me o matou whenua. a ko tou mana hei tiaki. tonoa mai to runanga; hei hipoki i a matou, kia tapu ai kia taka atu hoki te mana o kuini ki a waiho kotou a nake, hei whaKahaere p[a]i, mo nga iwi o to tatou nei motu. ko nga whenua ka tukua atu nei ko waitaha waiongana waitara turangi Onaero Urenui Mimi Paraeroa Poutama. hoiano.
Na te huihuinga o te Atiawa na tamihana-tearohi hapimana-toheroa hoani-koina[k]i matiu-tehuia matiu-tewaero. me tahi atu.
No Taranaki, Warea pa, Maehe 12 1859
ki te tapu o nga tangata; o te whenua hoki, ekoro e Potatau tena koe e a roha ina nei e taranaki; oneone e taranaki, tangata; kua tomo atu nei ki raro i to ma[na?], ki runga i Nu-tireni. hoi kamutu
na ma tou na enei hapu na paora-kukutai na pipipi-[k]aiona na epiha aperahama moihi-tarakihi poharama-whakaheke hone-mutu.
Oruanui i taupo Hanuere' 26 1859
E koro e potatau, tena koe te mahina i tepai, tenei te whakatauki a o tupuna, te kotahi amotai; haerea te on[e?] i[???] kia mau ki nga pepe[he??], a to tupuna a kahuhunu ko raura kitahi, na whakarongo mai e nga runauga kingi, kia mau te herehere i nga kupu whakae a nga iwi na te pai na to ngawari. hoi
na ngati terangiita, te kapera-kau na Ngapari, na paora na te reweti.
Taupo hanuere. 24 1859
ki nga rununga o te kingi, e hoama tena ra koutou, te no maina ite pito o te whakaro, hepo po roroa,no matou ki tehaere atu kia korero tatou i nga tikanga mo te kingi o nuitireni. hoi ano na poihipi, tukairangi.
Otaki, noema, 23 1859.
kia tati tew[??]; ratou ko nga rangatira, taitamariki, me nga rangatira kaumatua. na e hoa ma kei rapurapu mai o koutou whakaro, kua tonoa atu e matou; Arama, ki te whai atu i o kona whakaro, a ki te pai homai ki a ia mana e mau mai ki a matou, na e hoa ma mahia i runga i te mea iti, kia oti ai. hoi ka mutu.
na teAhukaramu, warihi-t[??]o[??]piripi-hape, Tamihana-rauparaha, Matene-tewhiwhi, otira na katoa.
Teperehi, aroha noa o te Kingi, O Atiria.