TE HOKIOI E RFRF ATU NA.
Kia mahara ra pea e nga Kingi kia akona e nga kaiwhakawa o te whenua.
NGARUAWAHIA, MAEHE 24, 1863.
-636.- HE reta tuku mai na te Kawana Kerei.
"Taranaki, Maehe 14, 1863 E aku hoa aroha, E Tuta, e te Paea, e Patara, e Makareta, e aku hoa aroha katoa kei Ngaruawahia e noho ana, tena koutou, kua kite au i ta koutou pukpuka, kia mate te kino, kia tupu ai te pai, e tama ma, e kui ma, kia mau ki te pai, e rite tahi ana hoki aku whakaaro mo te pai.
Hoi ano, ki oku hoa aroha me tahi atu o nga rangatira.
Ko te utu o te reta o te kawana ka panuitia ki raro iho nei:
" Ngaruawahia, 19 o Maehe 1863. E koro e te kawana,
Tena koe, tenei ka tae mai to reta i tuku mai nei i taranaki ki a matou. E Pa, ka tika to whakaaro mo te pai, pena ana ano ta matou nei me tau. E pa, whakarongo mai, kei te raruraru te Iwi mo te whare o Wiremu i te kohekohe, otira kei te Atua te whakaaro mo enei tini tikanga. Heoi ano. Na ou hoa aroha. na te Paea, na Makareta, na Tuta, na Patara. ,,
Te tari, Akarana, Pepuere 26-1863. "E hoa ma, tena korua. He whakaatu tenei naku kia korua, ka tata tetahi wa-apu tauranga poti te hanga e nga pakeha ki te maareretanga o te huarahi hou ki Manga tawhiri, he mea ki a tika ai te harihari i nga kai ma nga hoia i te paraki. l tuhituhia ai e au i te pukapuka nei, he mea kei rapurapu koutou ki te tikanga o ta ratou mahi. Na to korua hoa, ki a Poata, ki a Taraipine, kei Pokeno.
He rongo no te Whare a Wiremu i te Kohekohe.
No te 8 o nga ra, o Maehe 8, 1863. I puta oho rere mai ai kia maua i Rangiriri, i te po o te wiki, ka tae mai etahi tangata no Pokeno, he korero kia rongo ai nga tagata katoa i te tikanga o taua whare; e kia ana e 10 nga ritenga, he Whare Whakawa, e 5 nga Ruma, he kura, e 2 nga Ruma, 2 hoki nga ruma moenga, 1 ruma mo te tahu kai, ko nga tikanga ia o roto o taua whare nui atu, ko te hanga o taua whare he mea karapoti i nga taha, ko waenga, i tuwhera. "ka rongo maua kua ara te whare i te 'kohehe, katu mo te wahi tonu, I te ata ka hoe te Ope, me nga tangata korero kia te Wheoro, tika atu kei te tono kia whakahokia nga papa ki te IA, tu ai, ki te pihi i a te kuini, kihai tera i ngawari. ka tahi te Ope ka mau ki nga papa ka toia ki te wai, ka kite tera ka toia kiuta, a hoki mai ana te Ope. no te 16 o Maehe ka hoe ano te ope, he mahara ake tenei tera ranei e pai e aha rane kei te Atua te whakaaro.
TE KORERO O HAITl.
Imua i te kitenga o tenei wahi o te ao, ka rere tetahi pakeha ko Koromu, te ingoa, nana i kite Amerika, nana ano i kite a Haiti, a, e noho ana nga tangata whenua i runga i to ratou motu; - na, i taua wa ka kitea e tetahi tira Paniora nga koura e mau ana ki nga kaki, ki nga taringa o taua lwi maori, katahi ka pataia atu e nga Paniora ki a ratou, ka mea: - kei te whea wahi o to koutou motu e takoto ana taua taonga? - na, ka tohu-tohuria e taua Iwi maori, ka mea: kei te Haua-uru.
Na, haere ana nga Paniora ki te rapu i taua taonga a kitea ana te taonga i whaia e o ratou hiahia, ka tahi ka komiti taua iwi Paniora, ka mea: me patu tene iwi, kia riro ai tenei motu ki to tatou Kuini ki a IHAPERA, hoi patua iho tau iwi kiri mangu ka mate, kariro te whenua te iwi kiri ma, a kua nui rawa te kino o te paniora ki ta Ihowa titiro iho. katahi ka tukua mai e te Atua ko te wiwi hei whawhai ki te paniora, Na, ka mate te iwi Paniora me te iwi kiri mangu, ka riro te whenua i te wiwi me tahi atu motu ano, ko-
"Ko te mahi ate wiwi he kawe mai i nga mangumangu o Awherika, hei taurekareka mana ki tona kainga ki Haiti, a ka whai taurekareka maratou. ka tahi ka whakanuia e te wiwi ana pamu kawhi, me ana pamu huka kena, me ara atu kai e tupu ana ki taua whenua, Na, ko taua iwi ko te wiwi ka moe ki o ratou wahine taurekareka, puta ana he Hawhekaihe,
"Ko etahi o nga Pakeha wiwi i mea kia tukua a ratou tamariki ki te kura i Uropi, kia whakaakona ki nga tikanga pai e ora ai te tangata. ko etahi o nga matua i whakaaro tonu ki te mea pirau ki te taonga anake, purutia ana a ratou tamariki; hei kaimahi ma ratou ano, heruarua nga tamariki i tae ki te kura. no te hokinga mai o ana tamariki hawhe kaihe ki to ratou motu, na, ka kitea e rato nga kino a o ratou matua Pakeha, ka tahi ka mea atu ki nga matua, kati te whakataurekareka i o matou whaea, me nga mea iora o te nei motu, te rongonga o ratou matua wiwi ki nga kupu a nga tamariki nui atu to ratou kino, hopuhopu ria ana e ratou aua tamariki, 700 ripekatia ana e tehi, ko e tehi i pungaia ki te moana, ko e tehi hemea here ki waenganui i nga hoiho tino kaha, kaputaputa nga kuri karere, a haehaea ora tia ana te tinana, o te tangata, rere ana te toto, maro haere ana nga puku.
Na, ka nui rawa te kino o te wiwi ki ta Ihowa titiroiho, nana hoki i kite nga mamae o enei iwi a kua tae atu ta ratou aue ki a Ihowa; ka tahi ka huri te kino a Ihowa ki te wiwi, ka tukua e te Atua ko a ratou tamatiki hawhe kaihe me nga maori hei whawhai ki te wiwi.
No te tau 1793 ka tae mai te ra o te whakaoranga o taua iwi kiri mangu, ka hanga e ratou hepa ki runga i te puke me te whakatu ano i ta ratou kara. a te kitenga o nga wiwi i taua pa me te kara e tare iho ana i runga i taua puke, ka puta to ratou whakatakariri, haere ana nga wiwi ki te whawhai ki taua iwi kirimangu; a te whakatikanga ake o taua iwi kirimangu patua iho taua ope kahinga, a ka oho katoa taua iwi ki te patu, putanoa i nga wahi katoa o taua motu, patua katoatia iho nga tane, nga wahine, me nga tamariki, tahutahuna ake nga taone; me nga pamu ki te ahi, kangaro i konei nga wiwi, 70 000 (e ki ana te Hitoria o te wiwi mo to ratou matenga ki Haiti) no te tau 1804, ka panuitia e taua iwi ta ratou whakaaro ki te ao katoa no to ratou wehenga, i te mana wiwi, me ta ratou puru i te tikanga hoko whenua, me te whakatu i a ratou pirihi mana, me ta ratou kupunui, e ki ana:' purutia mai ko Haiti:,, kei makere atu ki te rataha; ma te kore toto o ratou o to matou uaua ka riro ai! e ki ana ko nga tangata o taua motu kua pakehatia, he wiwi he hawhe kaihe, heuri no te wiwi: koia i kia ai kei te wiwi tera motu, ka huri.
"No nga ra o Pepuere ka timata te huihui ki Rangiriri, he taenga mai hoki no nga Rangatira o Manukau.
No te 4 o ngara o Maehe ka hoe mai te Kingi ratou ko ana Hoia me nga tangata o Ngarua-Wahia, hui katoa ratou ki te whakaaro iho kia hoko rima ina hoki e toru waka nunui pangaro tonu i te tangata.
Utaina iho to maua hokotoru, i hoe atu ki te whakatau i te Kingi, tutaki rawa atu i Rauwhitu. ka huri mai i reira koia ano me te mea ka taka ki te wai nga tangata hautu, i tawhiti ano kua tae noa atu te ihiihi ki te tangata whenua, kahutia te kara tauana te nini ki te moana, ano katata ka pakaru maua ki te tawhiri koia ano kei te tupu kuku te tini, ki te whakaaro iho, kia rima whanau. kau tera kiuta, ka turia e maua e rua nga rarangi, ko ta te tane i te taha matau, ko ta te wahine i maui, he mea whakatuhera waenga nui hei haerenga mai mo te kingi, katu maua koia ano mehe rakau mamore, ko tona rite. ko te iwi o Manukau tutonu ake ano i toratou nei noho anga ko tana kahu nei ra ko te kahu pakeha, koia ano ke te mo ana parore, ka rite marire ta maua tu, koia ano me te mea kouenuku e korowhiti ana.
kata ritie ta maua tu ka tahi ka haere atu nga rangatira ki te tiki atu i te kingi kia haere mai, koia ano i mua e haere ana mai. kapa tona reo maimai aroha; haere mai e aku matua, haere mai kia kite i nga pukatea nei, i nga tuhuhi nei, i nga pata[i?]e nei, haere mai kia kite i te waka, haere mai ki waikato. ka tae mai ki te waharoa o to maua pa; ka kite te kingi; i a maua e tu ana koiano pakeh[o?] kau ana, ka mauna o maua potae ka whakahonore ki te kingi; he rawe ano mona, ka mauna tona potae me te kiake ano, e te iwi tena koutou tena koutou, me te haere ano nga wae o te ra me te mihi tonu, ka tae ki te aroaro o nga matua o te iwi hoki- koia ano kei te haruru tai moana ko te rite; ka mutu te tangi ka tomo ki te whare i whakaritea mona. ko tahi hoki haora o te noho anga ka puta mai ano ia ki te whaikorero ka mea; haere mai e aku matua haere mai ki Waikato ki nga tirohanga a o koutou tupuna a o koutou matua, hare mai kia kite i te iwi. maranga te waiata
Terangi etu
tepapa e ta koto
nau mai e haere
e tae ki raro ra
e uia mai koe
ka hinga te rahui
aha i hinga ai
mo nga korero whakatakirau
runga o ta whiti
he moenga rangatira
ka huri
"katu ko Paora Teiwi; no ngatitamaoho Manukau te kainga; ka mea karanga te tihi o nga puke, karanga te tihi o nga tangata, karanga te mana o te whenua te mana o te tangata, karanga te huinga reo o tera iwi o tera iwi, karanga te whakawehi o te whenua te whakawehi o te tangata. tena koe te totara o te wao, tena koe te rata whakaruruhau. whakahua te waiata.
Nei koa tama i rere noa ki a hurei te tangi nei
e tangi ana ra he kahu kore mona,
taka whakai e tama nga huanui e takoto i raro te marua kei atama natai,
e kitemai koe e to tupuna i reira
ko te mokopuna a Kahumata momoe tuhoro mata kaka
ko te pu i tupu mai ai taua ponui i te uru ki a atu e koe herauto waka e pae nei
ka huri
Nga korero o te hui ki Rangiriri, wahi o Waikato. Maehe 6, 1863
No tenei ra ka turia te korero, ko te tuatahi, ko Ngaruawahia kia nui atu he tangata hei noho. e meatia ana he whenua pakeha ka ore e tupu ngakai e matenuitia nei e te tangata, ara te Witi, te Riwai, metahi atu mea e hiahiatia na e te tangata,
Katu ko te kaimahi o te Hokioi whakaro ra e tenei huihuinga naku koutou i karanga kia haere mai he whakaaro hoki noku ki te taka taka o nga kupu o te timatanga, no te mea koia iwi koia iwi; koia rangatira koia rangatira i uru ki te whakaae kia nohoia a Ngaruawahia, A karangarangatia ana i re ira, koia tangata koia tangata whaimatauranga i mea kia haere ki ngaruawahia, hei runanga, hei rapu i nga ritenga mo te kingi, mo nga pakanga whenua, mo nga totohe tanga mo te whakararu, me te tini noa i ho o nga ritenga pohehe e pehi kino nei i te tangata, „ hei punga hei pou e mau ai nga Ture, A' ko te runanga i kia ai ka ore nei.
ko Hoani-Papita, ko Rewi kua hoki atu ki rangiaohia ki kihikihi, ko te Wetini-Pakukohatu me te Waitere kua hoki atu ki Hangatiki, „, ko nga hara i kia nei kia taka pauria ki raro i te mana kingi kua ara ake te pane mea ake ka tu ki runga, „ ko nga whenua i karangatia ai me tuku ki raro i te mana kingi kua eke ngia ano e te totohe tanga. koia tenei whakaaro i mea tia ai kia huihui mai koutou kia whakaaroa he tikanga e mutu ai enei ritenga wairangi,
"Tuatahi ko Ngaruawahia; ki a nohoi ano e te tangata, aha koa tangata roa tangata poto a ahakoa tangata matau, matauranga kore ranei, tona pai he tangata 2 ko te Runanga ki Ngaruawahia; whakatako ai i nga tikanga ratou tahi ko te Kingi, ma taua Runanga nui e pehi nga tikanga wairangi a te tangata. 3 E kore e tupu ake he tikanga pumau ma te tangata kotahi ko ana e whakaroai he wairangi. 4 ma taua Runanga nui e kimi he tikanga, ina takoto tiraha ana, He tika rawa hoki te tikanga i whakatakotoria e nga iwi e noho ana ki Manukau koia tenei he waka, he mea whakaahua he mea pou te rakau i waenga, a e toro ana ona ringa ki tetehi taha ki tetehi taha, ko te ingoa o taua waka ko Aotearoa, „ ko te ingoa o te mea e turai waenga nui ko te Kingi ko te Runanga, ko te tika. „ ki te rangona he he ki tera wahi, ka kaupare te ringa o taua tangata ki te pepehi haha marie, kati te whakatete ki a korua. ka huri
Ka tu ko Paora-Teiwi kamea ko te tikanga o taua waka i hanga nei, he kimihanga i te ritenga o te waiata a te Huirama. (whakarongo e terau tenei te tupuna o te mate kapiri kiahau). te tikanga o taua waiata ko te rori, a W.renu i Whangaroa, e ahu mai ana ki Waipa, ko te waka ko Aotearoa, te tangata o waenga ko te Kingi, ko te Runanga, ko te tika. ka huri
Ka tu ko Aihepene Kaihau, Ngatiteata i manukau, ka mea: e tama, he korero tawhito to korero, no te timatanga ra no, erua hoki a tatou kore o i reira; na uta, ko te Kingi; na tatou, ko te matua; a riro ana ki ta ratou, i uru ano ahau i te whakatakotoranga o nga Ture i Rangiaohia, i kite taku kanohi i nga hapu hei noho mo Ngaruwahia, i rongo taku taringa i te whakaetanga aua iwi, a takoto tiraha ana nga Ture, me ta ratou whakaaetanga. „ i tera tau k-hokimai a hau ki te tirotiro i nga iwi e noho ana ki Ngaruawahia, ko te tamaiti anake e noho ana; kua ngaro atu nga pou o te tikanga, heoi temea i ra ngona e a hau e karangatia ana, no te pu o Rewi kotahi tekau marua o nga mano i hiritia; no te pu o Hoani-papita kotahi tekau marua o nga mano i hiritia. no reira whakaro tonu mai matou, aha koa rara te moana, taupatupatu ona huamo, tera ano te puna kei te runanga o Ngaruawahia. „ tae rawa mai nei matou e ko ripo ripo ana te wai o Waikato, ripo atu - ripo mai. ka huri.
Ka tu ko Tipene Tahatika, ka mea: ka whakahonore ahau ki to korero e tika ana ki taku ki kei au te tika; ko tena, korerotia ki a rongo nga taringa ki a mohio te ngakau. ka huri.
ka tu ko te Herewini te Whakaete, ka mea: e tika ana to korero, kua puehn te wai; ko nga rangatira i hui ki ngaruawahia kua hoki atu, kua kore i naianei; kua kimi kau i te putea hei takotoranga mo nga taonga - kei whea ra? ka huri.
ka tu ko Arama karaka ka mea: e titiro ana ahau ki nga kupu mo te puaha o waikato, mo te tima, mo Manga Tawhiri. Ahakoa papai a koutou kupu, waiho hei whariki mo to tatou hoa mo te kawana. ka huri.
ka tu ko Hori rakau-pango, ka mea: ko taku take i haere mai ai a hau, ko mangatawhiri, ko te puaha o Waikato, no te mea ko ena kei mua tonu i toku kanohi.
Ka tu ko Tamati-Ngapora, ka mea: whakarongo; hoi ano taku e whakaaro nei ko te puna kia marama tonu, wharikitia ki te (papa-taniwhaniwha) kei puehu, kei taka hoki he otaota ki roto i taua puna; no te mea e haere mai ana nga tangata o nga whenua ki te inu i taua Puna, ko etahi inu i te wai pai, ko ngeomuri tae rawa mai kua puehu te puna kua taka he otaota ki roto, hokiana karanga ana ki etahi, e mea ma: e! kua kino te puna ra. Na te aha i kino ai? na to koutou kuare, kanui to koutou he ki te korero tonu i ena tu korero kaore koutou i kite kua tae mai a te Kawana kia koutou, i haere mai iana ki te aha? ki te whawhai? kahore, kaki au i haere mai i runga i te pai, i nga mahi o te maungarongo o te aroha. warea iho ano koutou ki ena tu whakaaro, kaore koutou e titiro iho ki o koutou he, ka pea ana e koutou ena mea nunui o te Ture, te whakatete, te pakanga whenua; waiho ana ko te whakahihi atu ki te Pakeha hei take hunanga mo a koutou hara. kahuri mutu tena korero.)
"Katu ko Ihaka-Takaanini kaiwhakawa, no te akitai Manukau te kainga, ka mea: e Kato, e mea ana koe kua oti mai tau ki a matou, ki raro hoki i te Kingi, ae mea ana koe e kore ano koe e tae mai ki te to atu i taua mea i raro i te kingi, a he tika ranei? ko waikato ae kua oti taku.
ko Ihaka, e Puteruha, e pewhea ana tau whakaaro mo enei korero, ano ra ko Puteruha pena ano taku me ta Waikato, no te mea he matua pai tenei kia hau, tena ko etehi o aku matua he kino, he tahuri mai ki te tango i nga whenua o to raua tuahine. ko Ihaka, me pa o ko rua ringa ki te pene, ae.
Ko Ihaka, tena e Hikaurua, e pewhea ana tau ritenga mo tenei korero? e kia ana nau i keri taua awa? ano ra ko hikaurua ae, naku i keri te awa ara kia koutou ara ki raro i te mana o te kingi, ko Ihaka e tuku pono ana mai koe i tenei awa kia hau? ano ra ko hikaurua ae, e tuku pono atu ana a hau: ko Ihaka, me pa to ringa ki te pene, ano ra ko hikaurua, ekore au epa ki te pene, ko Ihaka, e mohio ana a hau mo no tena tikanga, tera ano e tae mai ngara e puta mai ai heaha ranei, kei reira ra no kitea ai. na, ko tenei, kua whakaae tia nei e koe tenei whenua ki a hau, ki te ture ano hoki, aha koa: ka ore koe i tae mai ki ta taua pene, na, taku pukapuka na, ko te runanga, hei takoto ranga mo enei kupu kua oti maina ia koe, ki te mea e te nei ru nanga ko koutou he pukapuka hei takotoranga moenei kupu? ano ra ko te runanga, ae, ne? ae, ko Ihaka, tena e Kihirini, e pewhea ana tau whakaaro ki enei korero? ko Kihi, hoi ano kua oti ki ta koutoa, kua waiho ki raro i te kingi. ka huri tena.
"KUA Oti te korero mo Kumukumu raua ko Rangiriri, kua pai a te Ngaungau raua ko Ngatihine me ngati Mahuta kia huihui ta ratou noho ki runga ki taua whenua, „ kua whakaaetia e ratou ki te aroaro o nga iwi o Manukau, me etahi o nga Rangatira o Waikato.