TE PIHOIHOI MOKEMOKE

I RUNGA I TE TUANUI

NO. IV. MAEHE 9, 1863.

 

E hoa, e te Hokioi, e mea ana koe 'rapua atu he tikanga mo taua.' Na, ki toku mahara, te tikanga pai mo taua kia ata whakaaturia mai nga he o aku korero; a kia kaua e whakapiritia he ingoa piro ki runga i au. Heoi ano.

Na Te Pihoihoi ki Te Hokioi.

Kua kite matou i nga korero a te Hokioi mo te tima. Ko ana korero na te taha maori, inaianei whakaarongia marietia ta te taha pakeha.

Ko nga maori i roto i o ratou korero katoa mo te aha, mo te aha ranei, e wareware tonu ana, tera ano he taha pakeha. Kahore pea e mahara he pakeha ano i roto o Waikato e ata noho ana i runga i tana ake piihi, me te kore hoki e whakaarongia ta enei tangata e pai ai. Ko te take he tokomaha nga maori, he ouou nga pakeha. Ko te kupu a Paora "Kaua tana ake e tirohia e tetahi e tetahi, engari ko nga mea a era atu hei tirohanga ma tetahi ma tetahi." Piripai, 2-4. Otiia ko ta te ngakau maori kia kaua e tirohia e te tangata kaha nga mea o te tangata kahakore. Na, he nui to matou matenui ki tenei tima, te take kei mate tonu matou i te hoenga mai o a matou taonga i te ia nanakia o Waikato; tetehi hoki, kei pau o matou ra katoa i runga i taua rori awhio: a e mea ana koutou kia hapa matou i tenei mea pai, ara i te tima, ua to koutou wehi; a kahore koutou e titiro ki nga mea a era atu, ara, a nga pakeha.

Na, ki taku whakaaro, he maminga noa iho tenei kupu "wehi." Aua ka wehi te tangata ka ata noho ia ekore e rangona te reo: tena ko tenei, turituri ana a Waikato i ta koutou hamumutanga me ta koutou whakapuakanga ka puhia e koutou te turia. Ki toku whakaaro ehara tenei i te "wehi," engari he "whakawehi."

Ki ta koutou he mea whakawehiwehi te tima, a "ko nga mea e mohiotia ai ko te hanganga i taua tima ki te rino." Ki ta matou he kuware rawa tenei whakaaro; no te mea, ehara te hanganga ki te rino hei mea whakakaha mo te patu atu e rite tahi te kaha o te tima rakau mo taua mea; heoi ano te take o te rino hei tiaki i nga heremana harakore i nga mata a o koutou pu whakwehiwehi.

E hoa ma, e nga tangata o Waikato, ata whakaarongia aku kupu ahakoa pakeke. Kua whakamutua te whawhai whakapouri nei o Taranaki, a kua tae mai a Kawana Kerei, kua ao te ra, na te aha i paua tonu atu ai koutou i nga atawhaitanga me te pai o tenei Kawana, a whakatakariri ana nga pakeha ki ta koutou wehi maminga. Na, kati to koutou penei ki a matou. Mahia te pai i te awatea, meake pea tae mai ai te po ekore e ahei te tangata te mahi.

HE PUKAPUKA MAORI.

Mataituhi, Wahi o Rangiaowhia.
Pepuere 24, 1863.

E hoa e te Kai-ta o te Pihoihoi Mokemoke i runga i te tuanui o te whare, tena ra ko koe. E hoa, e kore ranei koe e pai kia taia iho e koe taku korero ki to perehi; mau ra e titiro iho nga korero o tena pukapuka, ka pai koe iho ki to perehi ka tu tenei.

Te tuatahi o taku whakaaro:- I kimi maua ko toku tinana me toku wairua i tetahi tikanga e ora ai maua ko toku tinana me toku tinana me toku wairua i tenei ao matemate; kaore maua i kite i tetahi mea tika no to maua moenga iho ki te po; ka kite maua i a Rawiri a Popotoro, ka ki mai tera ki a maua:- "Ko korua tenei e rapu i tetahi tikanga hei oranga mo korua?" Ka ki atu maua ki a Rawiri:- "Ae." Ka ki mai tera:- "Titiro korua ki taku waiata i kauwhautia e Pihopa Herewini ki te hui ki Peria - 'Ano te pai, ano te ahuareka, o te nohoanga tahitanga o nga teina pakeha raua ko nga tuakana maori i runga i te whakaaro kotahi:'" katahi maua ka ki atu ki a Rawiri:- "Me noho maua ki runga ki tenei ture nei:" ka ki mai tera:- "Kia mau hei ture tuturu tena mo korua, me noho tonu korua ki runga ki tena ture ake ake, ka puta mai ki a korua he rangimarietanga he pai, katahi ka roa to korua nohoanga paitanga i tenei ao matemate." Kahuri tena, ka tu tenei.

He kupu tuturu tenei na nga kingi maori tokorua. Te tuatahi, ko kingi Potatau Te Wherowhero, ko tana kupu tuturu tenei i tona whakatunga hei kingi mo nga iwi maori:- "Kia mau ki te aroha, kia mau ki te whakapono, kia mau ki te ture, kia aroha ki ana hoa pakeha." Kaore ia i mea kia mau ki te whakatete, kaore ia i mea ki a rua whakapono, ki a rua ture, ki a rua aroha, kahore, engari ki a kotahi. He tangata pai a Potatau ki nga iwi erua, na te nui o tona pai me te nui o tona aroha ki nga iwi erua, katahi ia ka tu hei kingi. Ka mate a Potatau, katahi ka whakaturia ko tana tamaiti ko Matutaera i roto i nga huihuinga katoa a tona iwi ki a mau ano ki te whakapono, ki te ture, ki te aroha, kaore ia i mea kia mau ki te whawhai, ki te whakatete, kahore. Ka huri tena, ka tu tenei.

Kaore Te Atua e pai ki te wehetangata, ko ta Te Atua i pai ai he whakakotahi i nga iwi katoa o tenei ao, ahakoa iwi pakeha, iwi maori ranei, kia kotahi whakapono, ki a kotahi ture. Na Hatana te wehewehe: ka huri tena, ka tu tenei.

E nga rangatira katoa o Waikato, puta noa ou rohe katoa, tae atu ana ki te rahui o o Nui Tireni! Whakaaetia nga tikanga pai e ora ai te tangata! Kahuri tena, ka tu tenei.

Kaore au e marama ki te tono atu a nga tangata maori ki a Kawana Kerei kia whakaaetia mai te kingi kia tu: e ki ana au, kua tu i a koutou te kingi; ko te ono, ko te whitu ranei o tenei tau, i whakaturia ai a Potatau hei kingi tae mai ana ki a Matutaera. E hoa ma, e nga iwi e noho nei i raro i te mana o te kingi maori, kua matau ahau ki te whakaaro o Te Kawana, ekore hoki ia e pai ki te whakaae i te raukau huakore, me te rakau huakino; mehemea ka puta i tenei rakau tetehi hua pai, koia tena: ka huri tena, ka tu tenei.

Ki te mea ka pai tetehi iwi pakeha ki te whakatu kingi mona, tu tonu ake, mana tonu ake, puta tonu ake i a ia nga ture pai mo tona iwi, kaore hoki he tangata e kaha ki runga ake i a ia, kua whakamana hoki ia e tona iwi, ki runga ake i a ratou: ko tenei, pohepohe kau ana te whakaaro keiwhea ra te mutunga, keiwhea te otinga; tenei ake pea te rite ai: ka huri tena, ka tu tenei.

E te iwi o te kingi, he aha koia te he o te ture kotahi? E ki nei hoki te Karaipiture, kahore Te Atua e pai kia wehea nga ture, kia maha; e pai ana Te Atua ki te whakakotahi i te ture. Kua tika te kupu a te Kawana e ki nei, kia kotahi te ture mo te maori mo te pakeha, kia noho pai ai te pakeha raua tahi ko te maori i runga i to raua whenua i Nui Tireni, kei ohooho tetehi ki tetehi, ma te kingi raua tahi ko te Kuini me te Kawana e whakatakoto he ture, kia mana ai, kia hopohopo ai te pakeha me te maori, no te mea he hawhe nga tangata maori me te whenua ki te kingi, he hawhe nga tangata maori me te whenua ki te Kuini. Ki te whakatete tonu te maori, e kore e mana aua tura, ka mau tonu te ngakau maori i roto i te tangata. E hoa ma, ki te mea ka pai tetehi iwi ki enei ritenga, tomo mai ki roto, kia tere, tere: ka huri tena, ka tu tenei.

Ko te kupu tuturu tenei i te hui ki Peria, ko te whawhai mo tenei motu ma te ture anake kahore ma te ringaringa tangata: ka huri tena, ka tu tenei.

E hoa ma, tenei ano te whawhai pai ma tatou, ko te whawhai ki te whenua, me whawhai tatou i tenei tau ano, me whiu tonu te witi ki te whenua i a Mei, hokona he purapura ki nga iwi whai witi, whakapaia nga pira kua popopopotia kua kino, whakapaia nga parau kua kino, whakapaia nga kaata kua pakaru, kaati te noho mangere, tukua nga tamariki ki te kura a Te Kohi i te Awamutu kia whakaakona ki te mahi parakimete, ki te ki te kamura, me nga mahi pakeha katoa: ka huri tena, ka tu tenei.

E nga Minita maori me nga Runanga katoa o kingi Matutaera, kimihia mai koa tetehi kupu wehetanga ture ranei i roto i te Karaipiture, ki te kite koe i te kupu wehe, utua mai enei korero; otiia e ki ana te korero a Pihopa Herewini ki te hui ki Peria i kimi ia i te timatanga o nga Karaipiture tae noa ki te mutunga, na koia tenei e pai ana Te Atua ki te whakakotahi, na Hatana te wehe, na Te Karaiti te whakakotahi: ka huri, ka tu tenei.

Ano te pai! Ano te ahuareka o te nohoanga tahitanga o nga teina pakeha raua tahi ko nga tuakana maori i runga i te whakaaro kotahi! E hoa ma, oti koia, me noho tatou ki runga ki tewhea ture? Ki te ture wehe, ka riri Te Atua ki tena, heoi ano ta Te Atua i pai ai he whakakotahi. Ko te take o tenei rakau e tu nei, katahi tonu; ko nga manga erua tahi; ko te whenua i tu ai, kotahi tonu: ki te wahia enei manga erua, ka pakaru i waenganui o te rakau, ka kino: engari waiho kia tu tonu tenei rakau: ka huri.

E hoa, e te Kai-ta o te Pihoihoi, kua kite iho matou i nga korero o te Niupepa o te 2 o nga ra o Pepuere i taia ki te Pihoihoi, e whakahe ana ki te kingi mo nga tangata tukinokaore nei e whiua e te kingi; tenei ta matou utu atu mo tena korero, tera ano e whiua a tona ra, ina tika tona hara, ina kotahi ranei te whakaaro a te maori raua ko te pakeha a muri ake nei.

Kei muri nei te roanga, ka huri.
Na to hoa pono,
Na Whakaaro na Mohio.

KO NGA PUKAPUKA A RIWAI TE AHU RAUA KO WIREMU KINGI.

Otaki, Hurae 1, 1862.

E Wi,

Tena koe te noho ke mai na i roto i tena iwi i Waikato, i nga tutenga a te pakanga. He tikanga ano taku i tuhi atu ki a koe i tenei pukapuka. Kua kite matou i to tatou hoa tawhito i a Kawana Kerei ki Otaki nei i a Mei 13, 1862. E rua ana kupu aroha i ki mai ai ki au, ko enei.

Tuatahi, - Me tohe atu matou ki a koe kia hoki mai i roto i tena (iwi), i Waikato. Ki atu ana au, - E kore pea a Wiremu Kingi e rongo mai ki a matou, e tupato ana ia ki a Ihaia Te Kirikumara.

Tuarua o ana kupu - E pai ana ia kia whakawakia Waitara. Ka koa puku ake au ki tenei kupu a te Kawana, no te mea ko ta matou tenei i tohe ai, ko etahi o nga rangatira o Ngatiraukawa, o Ngatikahungunu, me nga Pihopa, me nga Minita, me etahi on nga rangatira Pakeha i piri ki te taha ki a koe i to korua wa ko te Kawana Paraone i ngangare ai ki Waitara: he huri tonu atu no nga kai hoko whenua a te Kawanatanga, nou anake te he - ko to he ki ta ratou, kahore koe i eke ki taua whenua i ta ratou kimihanga, otira tatou tahi. He peke poka noa atu tau ki te pupuru i te whenua o te tangata ke noa atu, o Te Teira me ona hapu, na, okioki ana te whakaaro o te Kawana Paraone ki enei kupu a ona kai hoko whenua. Hoatu noa a matou, kahore Te Kawana i whakarongo mai ki ta matou i whakaatu ai, i eke ano koe ki taua whenua. Ko Takutu Petatone anake, Huperitenete o Poneke, ratou ko ona hoa ko Te Pokiha ma, me etahi o nga rangatira Pakeha, i whakarongo mai ki a matou kupu i whakaatu ai mou, na ratou hoki i whakapuaki nui i rangona ai. Otira, kua rongo matou kua tae atu a Te Pokiha, te hoa o Takuta Petatone ma, kua mutu ake nei te tuhi iho e au. Na te Kawana Kerei i unga atu ki a koe kia whakawakia Waitara. Ki ta te korero, kahore koe i pai ki taua kupu a Kawana Kerei. E kiia ana, na ou hoa rangatira o Waikato i tungatunga koe, kia kaua e tukua kia whakawakia Waitara. Na, pouri ana matou ki tenei kupu whakakore, no te mea ka ngaro te take o te kaha i riri ai a te Kawana Paraone ki a koe, me to tatou ekenga katoa ki runga i taua whenua. Ka tanutia hoki aua rangatira Pakeha i piri mai ki a matou, me nga Pihopa, me nga Minita na ratou nei i whakapuaki nui a matou korero mo to tatou ekenga katoa ki runga i taua whenua. Ka whakaponongatia ki ta te Kawana Paraone ratou ko ana kai hoko whenua.

Ko taku kupu tenei ki a koe, tukua mai kia whakawakia, (he aha hoki i whakakorea ai?) i te wa e ora ana nga tangata me nga wahine me tatou katoa nona taua whenua, hei kai whakaatu ki nga kai-whakawa i whakaritea e te Kawana Kerei, kia kitea ai te tika o to purutanga i te whenua o o tatou tupuna, kia ora ai hoki tau kupu, me ta matou hoki a etahi wa; a, kei a te Kawana Kerei ano te whakaaro mo te peheatanga ki a koutou o taua whenua. Mau hoki e tuhi mai ki au.

Heoti.

Na tau tamaiti aroha,

Na RIWAI Te AHU.

Kihikihi, Waikato.

Hepetema 24, 1862.

Ki a Riwai,

E hoa, tena koe, me nga nui o ou tupuna. E hoa, tena koe te kanohi o ou matua o ou teina i te mate. Kua tae mai tou reta ki au, mo te kupu a te Kawana kia hoki atu au. E hoa, e kore au e hoki atu i te tangata nana au i whakaora, e kiia ka puea ake i roto i enei ra. Ko te tikanga mo Waitara kahore ano i marama noa i au, ta te mea kei te pouri tonu mai a mua ki nga Pakeha e noho ana i Waitara i Ngapuketurua. Me hoki ratou ki to ratou kainga ki te taone. Ma korua e ki atu ki a te Kawana kia hoki. Ki te kore e hoki, e hara i au tena he. E Ri, kua tae mai a te Pihopa ki au mo Waitara kia whakawakia, kahore aku kupu; ko taku ano tenei, ko nga Pakeha kia haere atu ki Ngamotu kia marama ai te korero a o iwi a Ngatikahungunu, a Ngatiraukawa. Nau iana, e taku potiki, na te tangata ora tena ki naku, na te tangata mate, kahore aku whakaaro mo te whakawa, ta te mea kahore ano au i mohio kua ora au - ta te mea e noho tonu ana i roto i te kapua pouri. Heoi tena. He kupu ano tenei ki a korua ko to taua Raukurai nga nui o ou tupuna, o ou matua, hoki. E Te Harawira, e Riwai, tena korua i oku roto i te atawhai o te Atua, i toku aroha hoki. Tenei e hoa te noho nei i Waikato. Taku kupu ki a korua, ki te hoki te he ki Taranaki ka tukua e au a Niu Tirene i te awatea, kia riro ake ano te oneone i tangohia i te awatea.

Hei kona, e Ri, mau e tuhi atu tetahi reta ki a Te Kepa awhe-kaihe kia haere mai ki konei. Heoi ano, ka mutu.

Na WIREMU KINGI WHITI.

 

Ki te Kai-ta o te Pihoihoi,

E hoa, tena koe, kua kite iho nei au i au korero; ka nui te pai: tena ianaka kia whakina atu toku pai ki au korero; ko nga waipiro i tahaetia i mohiotia e au ki roto ki nga kupu a te Pihoihoi, e ki nei kaore ano i whiua noatia; ka tika tenei ki au; tenei hoki au kei te manatunatu kauatu ki ana kupu au nei; awhea ano whiu ai e te tangata; nana te mahara ka tikoa mo ai tenei moteatea. Ma taua e mahara iho i te roa, o tera, o te wiki, o te marama, o te tau. Na tou hoa na whakaaro nui. E hoa, kia tere tena reta, te perehi, ka tuku atu ki o maua hoa maori kei nga wahi katoa o Nui Tireni.

TE TAHURITANGA O TE TIMA MANUWAO ORPHEUS.

No te 7 o Pepuere i pakaru ai tenei Tima i runga i te tahuna i waho atu o te kuwaha o Manukau. Nga tangata o runga i mate 185, ora ake 71. He kaipuke hou, e rere mai ana i Poihakene, nga tana 1706, te kaha o ana wira i rite ki te kaha o nga hoiho e 400. Kotahi wiki e rere ana tae ana ki tae atu o te kuwaha o Manukau: he tahuna kei reira e maro ana i tetahi taha ki tetahi taha. Titiro ana te rangatira o te kaipuke ki te kara, tohu mai ana tera "Whakawhitia te tahuna," (no te tumarotanga tenei) te tino whakawhiti harakuku ana te tangere o te kaipuke 10 nga miniti muri iho, eke ana, mea kau ana ki te whakahoki, kihai nga wira i rongo, papae ana, taupokina iho e te ngaru (tona teitei na! nga ngaru o taua wahi) pupuru ana nga tangata ki nga rewa, ko etehi ia i riro i nga ngaru: ngarea ana e te tino rangatira tetahi apiha i runga i te poti hei hari i nga pukapuka o te kaipuke ki uta, me tetehi atu i runga i te poti nui hei tiki kai awhina mo ratou. Rere ana te poti nui, kite ana i te paoa o te Tima "Wongawonga" e rere ana ki Poneke, nui noatu to ratou pawera he wehi te kitea ratou; heoi kihai i roa ka tutaki pu ratou i te poti o te Paerata e hoki mai ana i te Wongawonga, hoatu ana to ratou poti ki a ia, ko tona i a ratou rere ana ratou ki Onehunga, po noa ka tae. I roa ano te takiwa katahi ka mohiotia e te Wongawonga te matenga o te kaipuke, i reira rere ki te awhina, otiia i awhio te haere, he mea kei eke ki te tahuna; na tana awhiotanga tutaki ana i nga poti i korerotia ra, tauruatia ana, ka tata ki te 5 o nga haora ka tae, otiia kihai i tino tata atu kei mate, engari nga poti i tata, ko etehi o nga tangata i whakataka i a ratou i te ihu o te kaipuke pakaru ki te wai, na kohia ana e nga tangata o nga poti. Inaianei kua nui haere nga ngaru e pari mai ana hoki te tai, no te 6 o nga haora, te tino paringa! hinga ana nga rewa, kowhera ana kore noaihi - te kitenga o nga tangata ka mate ratou, hura ana! he poroporoaki ki to ratou kaipuke ki o ratou hoa. Mate tahi ana te tino rangatira me te tini o nga rangatira me nga heramana, te mea i ora ai te 71, na te Wongawonga me nga poti, he maori hoki etehi kai awhina he tangata no te Paerata. Te taenga o te rongo ki Akarana, haere mai ana nga tangata nui o reira ki Onehunga ki te whakatau i nga oranga, me nga rata i haere tahi mai ki te rongoa i nga mea mate, etehi he ringa whati, he aha, he aha ranei, na te ngaru i aki. Kihai i taro i nui nga moni i kohikohia mo ratou kua mate kua rawakore nei, toe ake o aua moni i riro mo nga pouwaru me nga pani o era i mate, i mamae hoki te ngakau o te iwi mo aua tangata maia i ngaro ki te moana.

(He Korero ke atu tenei.)

No te 31 o nga ra o Hanuere ka rere mai Te Orpheus i Poi Hakene, po whitu ki te moana, ka whiti mai; a no te whakatatanga mai ki te wahapu, e waru maero te mamao, ka whakatarea te kara, - "Whakatomokia mai" - ki Paratutai. E kaha ana te hau i reira, he Hauauru-ma-Tonga; ko te ihu o te puke i whakatikaia ki te Marangai, pa noa ki te tahi o nga haora, a, no reira, ka ahu te ihu ki te "Marangai-ma raro-whakamarangai." E rua tekau meneti i muri o te tahi o nga haora ka pa te takere ki te one. No waengarahi o te tahi o nga haora tango atu ki te rua, ka tino kuku, aki tonu. Meatia ana, i te ekenga ai, kia whakahokia keitia ki waho, kihai rawa i taea. Muringa iho, ka huri, anga ana te riu ka waho, a, taupokina tonutia mai e te tuatea, tere atu nga poti, te pakaiahi, me te pou o te kei. No konei, ka ki atu a te Commodore Burnett, kia tukutukua te poti kata, kia utaina ki runga, nga pukapuka o te kaipuke. Tukutukua ana hoki tetahi poti, hei hoa mo te mea tuatahi. E wha tekau tangata i eke ki tetahi poti, ki te whakamaro i nga punga, otira, akina tonutanga iho taua poti i te ngaru, ki te ihu o te puke ra; a pohutu katoa nga tangata ki te wai, mate tonu atu. I te 5 o nga haora ka maunu te papa takatakahi o runga, a kaha ake ana te tutu o te heihei o te moana i konei, piki ake ana nga tangata ki runga ki nga rorerore o te puke. I te ono o nga haora, wahi ki te whitu, ka hinga iho nga rewa, wahia iho te puke i waenga; a, no reira, ko nga tangata o tera mate nui, i tauwhanga noa ra i runga i te ngakau tumanako, kia tikina ake ratou - taia whakareretia ana ki te moana, ki roto ki te roma e puapua ana; taupatupatu noa, kihai takitaro, kahore he mea i rangona, ko nga wai tuatua anake, - ano, ehara i a ratou i kawhaki ai a mate, ko ia nunui, e whakaaroha kitia noatia nei e te tini o te ngakau mamae.

I te 10 o nga haora o te po, ka u ake tetahi o nga poti o te puke ra ki a te Harrier: katahi ano ka rangona taua aitua whakamataku, haunga nga tangata o Paratutai me te "Wongawonga," ko ratou i kite.

Hui katoa o nga tangata o runga o te Orpheus 256; i roto i enei, kotahi rau e waru tekau ma rima, i toremi ki to ratou urupa pouriuri, ki te moana.

He tini ke nga kaipuke tahuri ki nga tahataha o te motu o Niu Tireni, ko nga whakamataku ia o tenei, i hira rawa ake i nga mea o mua atu. E rua nga mea i rere ke atu i to mua atu puke pakaru, ko nga tikanga whakaaroha, ko te tini o te tangata ki te mate. Ko te whakaaro me te konohi aroha o nga tangata katoa i roto i te iwi, e nui ake ana te tangihanga o te ngakau, no te mea i eke awatea te puke ra, a ahakoa e tata mai ana nga kai whakaora, kihai i mohiotia taua aitua whakawehi, - haunga nga tangata o te Pairata kainga me te "Wongawonga," - taea noatia nga haora 10 i te po. No reira ka u ake te poti o te puke tahuri ra ki tetahi kaipuke e tu ana i Manukau, a korerotia ana e ratou ano to ratou mate whakapouriuri.

HE KORERO WHAKAATU TENEI I NGA TIKANGA O NGA KURA I WHAKAARAHIA E KAWANA KEREI.

Ko te kai ma nga tama tane o te Kura, hira atu. I te paraikuihi, he taro, he ti, haunga te nui o te wai-u. Ina whakatinitinia te kau ki nga pamu, heoti ano te mea hei kukume oranga mai ma te Kura, ko te ngakau ki te mahi. E oti i kona te Pata, me te Tihi. Ko te kai i te tina, he poaka, he riwai, me era atu mea; he hua rakau hoki, na minamina te tangata ki te whawhaki, ki te tao. He rangi ano ka tahuna he hupa, whakapuru ai ki te pi, ki te korau, ki te pirimatau noa. E rua tukunga raihi i te wiki kotahi. Ko te kai i te hapa, he penei ano me to te paraikuihi. Ki te mea ka kiia he nui rawa nga kai, e tukua ana ma te Kura, kia matau te tangata, e mahi ana te tamariki i roto i nga ra, pakaha tonu. Ko te kai tahu kai ma ratou, he Pakeha, me tetahi o nga tamariki. Ko nga tamariki o te Kura me nga Pakeha mahi, e kai tahi ana; a, ki te kahore e ata pai te taka o te kai, ka ngunguru nga Pakeha; ko te mea ia, ekore e ata pai te taka kai e te tamariki Maori, ki te kahore ona hoa Pakeha.

Ko nga mahi enei i roto i te rangi kotahi: - I te 6 o nga haora ka maranga nga tamariki; i te haora 6.30 ka huri ki te karakia, muringa iho ka huri ki te tata wahie, ki te kawe wai. Tenei ake ka keria he poka wai i waenga marae, ko reira tutata ai te wai, kahore e ngenge nga turi i te kokenga ki tawhiti, - ki te awa. I te 7 o nga haora ka tu te paraikuihi, ka mutu, ka timata te tutu ngarahu, tae noa ki te waru o nga haora. Ko to ratou rangatira whakahau, ko te Pakeha mahi pamu, he hoia ia i mua, no te 58. Ko te timatanga o te Kura kei te 8 o nga haora tae noa ki te 10. Ko Mr. Glanfield te kai whakaako, na Mr. Taylor, kai tirotiro Kura Maori, i tono ake. E toru nga ra i roto i te wiki, ka haere atu a Te Mokena, minita, hei ako i nga tamariki ki nga ritenga o te whakapono. I te 10 o nga haora taea noatia te 4, ka hurihia ki te mahi maori, haunga ia te haora kotahi o kapea ana mo te tina. I te 4 o nga haora ka atea nga tamariki katoa i te mahi, ko nga mea e whakamahia ana i muri iho o te 4 o nga haora, e whiu tera mo nga pakepakenga, mo nga tutu.

Ko nga takarokaro tamariki e puta ana i muri iho i te 4 o nga haora, ko te kaukau, ko te patu poi, me era atu mea, a kua tino matau inaianei etahi o ratou ki te patu poi. I te 6 o nga haora, muri iho o te hapa, ka tu te Kura o te Karanawira, mo te haora kotahi me te hawhe. Tokorua tokotoru nga taitama hawhekaihe e haere tonu mai ana ki tenei kura maruahiahi, no nga wahi tau ke i te kura. I te 8 o nga haora, wahi ki te 9, ka karakia, me nga waiata whakatakoto ki te ritenga o te rangi whakatangi; ka mutu, ka haere nga tamariki ki te takoto.

Ka timata e au, i konei, te korero mo nga mahi-a-ringa, ki tenei Kura.

Ko te tahu kai. E uru ana nga tamariki katoa ki tenei mahi, takiwiki i te tamaiti kotahi, ka mutu tera, tanga atu, he tamaiti. E titiro he atu ana au ki tenei tu mahi a ratou. I te kura Meranihia ki Kohimarama e hauhau ana te mahi tahu kai i runga i te akoranga o Te Piriti, minita, a ko te tukunga iho o taua mahi i tera kura, nui atu te pai, e ai ko nga tangata e haereere atu ana ki te matakitaki o taua kura. Ko te mea, kia tino tohunga te kuki hei whakaako i te mahi tahu kai, a, kahore he mea pera i a matou. E kite ana au i te he i tenei mahi kuki, ko te mea, me whakatika, tenei ake.

Te mahi ngaki whenua. Ko te rangatira whakahauhau o tenei tu mahi, ko Te Manari. Tokorua tokotoru nga kai mahi Pakeha. Te take i whakamahia ai ratou, he ahua kino no te pamu, he pakarukaru no nga taiepa, a na te 4 maero, e 5 ranei, te mamao o nga rakau ina katiatia mai, hore he arawhata o nga awa, o nga repo. Nui atu te mahi mo aua rakau. Haunga te katatanga o nga rakau, i taiepatia tetahi mara, a ruia ana, whakatokia ana ki te tini o nga hua whenua hei kai. Kei te Tomo taua mara, kei te wahi e noho nei a Te Mokena, minita; ko te mea, kihai i ata tupu, i te tikaka o te ra, i te kore ua. He he tera, te mahinga o taua mara ki tera wahi tawhiti atu i te kura - kotahi maero, - ekore hoki e ata tiakina e ata tirotirohia i reira. Kotekau eka whenua rarauhe i parautia i whakatokia ki te riwai, a he ahua pai ana. E toru e wha eka manuka i parau, a whakatokia ana ki te kaanga. He nui he taru kua oti te tapahi, te kohi mai. He nui te mahi parau, me te mahi taiepa kua oti i nga wahi, i pahaki atu o te Kura. I aua mahi katoa, he mea whakauru atu nga tamariki Maori.

Te mahi Kamura. Ko Te Titama te tumuaki a nga kamura, i whakaritea i te orokotimatanga o te Kura. I tonoa ia ki te taone, kia hokona mai e ia nga waru, me nga mea katoa e tika ai te mahi kamura, ki te arahi ake hoki tetahi kamura hei hoa mona ki nga mahi mo te kura. Ko tana tamaiti ake te tangata i arahina ake e ia, he reo Maori ia, e pai noa ake ia, mo taua mahi. Ko Te Titama raua ko te tama e noho ana ki nga wahi o te Kura ki tetahi whare e tu ke ana i te Kura; ko te whare ia, i noho ai nga tamariki, a, kai atu ki te kura. Ko tetahi o nga whare tu waho, i tuturu te wai o te tuanui, he whare kura ia no nga tamariki, kua waiho hei whare kamura, kua tu nga tepara kamura me era atu mea pera, kei roto. Tokowaru nga tamariki i akona ki te mahi kamura, i tenei, i tenei wahi, a matau haere ana ratou ki taua mahi. Kihai ana i taea te whakatuturu te mahi o tenei tamaiti, o tenei tamaiti, he raruraru ki te tini o nga mahi pamu, me era atu mahi ko te mea ia, e tau ana taku whakaaro te taea e ahau taua ritenga, a ua tinitini ake nga tamariki, e puta ano taua wahi.

Te mahi Tera. I te timatanga o te Kura ka riro mai i au a Hori Mira no Rangiaowhia hei kai tuitui, utua ana ia. Kihai ano i taea te whakarite he kura tui kakahu, kia akona te kura; engari ko te wahi i motutia mo ia mahi he ruma no Te Titama. Ko nga whariki moenga, tepu, me nga kakahu katoa he mea tuitui ki tenei ruma tera. A i nga wahi e kore ai aua mahi mo te kura, ko reira ia tuitui ai i nga kakahu o nga Pakeha, o nga Maori utua atu, ko te utu ia e tukua ana mo te kura. Kotahi tarau i tuituia mo Wiremu Tamehana, utua ana e ia 1l. Kihai aua tarau i tae ki a Tamehana, na Tioriori, kai-whakawa, i tango ki te ara, a ka monatia era tarau. Kotahi ano tamaiti e akona ana ki te mahi tuitui. Kua pai te tuitui o taua tamaiti, a kua mohio ki te kokoti tarau, aha noa. He mea ako nga tamariki katoa ki te tuitui noa iho, kia ahei ai te tuitui i nga pakaru o a ratou kakahu ano; a kei nga rangi paroro, huri ana nga tamariki katoa ki te mahi Tera. E meinga ana, kua tohunga etahi ki taua mahi, otira, kihai i manako te tangata ki taua tu mahi.

Te mahi Parakimete. He mohio te parakimete o Rangiaowhia ki te tini o nga mahi. E tonotonoa ana e matou ki te hira noa iho o nga mahi, a, i te mea e mahi mo te kura e a tuku atu he tamaiti hei hoa mona. Na te kura ake ano te whare parakimete, he mea tuku mai na Kawana Sir George Grey, no nga wa o mua. E hiahia ana au kia whakaarahia taua whare tahu rino ki runga ki nga whenua ake o te Kura, a kia whakatuturutia te mahi o te parakimete ki te Kura, ma nga Maori e utu nga parau me era atu mea e mahia ana e ia. Inaianei, e tau ke ana te nohoanga o te parakimete, kei te whenua tangata Maori, a ko ia ano te rangatira o taua mahi, ko te tangata e utu ana ia mo tana mahi patu rino, a e utu ana ia i te whenua i tu ai tona whare tahu rino. I te wahi o te whakatokanga kai, ko nga tangata o Kihikihi o Rangiaowhia e titiro tonu ana ki te parakimete hei whakamanawatanga, - hei hanga i o ratou parau whatiwhati, e rukerukea nei e ratou. Marie ia, e pono ai te whakato kai, te rui kai.

Te mahi tui Hu. Ko nga mea katoa e tika ai te tui hu, i au ano i Otawhao, i te Kerehimete; ka timata tonu i reira te mahi. He tangata ahua rangatira ia, e watea ana i te waipiro. Kua noho noa ake ia ki tenei wahi. E rua e toru marama i noho ai ia ki au; mahi ai ia ki te tahu kai, he kuki; a nui atu te ki whakapai mona i puta i te tokomaha.

Te mahi ta Pukapuka. Kua oti te whakaara te whare mo te perehi te pukapuka, kiano taua perehi i tae ake, kei te awa ano e hoea atu ana. Ko J. von Dadelszen te rangatira o te perehi; he tangata whai mohio ia, na te Pihopa o Niu Tireni i whakamahia taua taitama.

Kua oti te whakarite he tikanga kia akona nga tamariki Maori ki te mahi humeke, ki te mahi ta pukapuka, he kaha hoki no te hiahia o ratou e haere ake ana ki te matakitaki i te Kura. Tera pea e tokomahi mai te tamariki ki te Kura, kia whakaakona ki aua mahi e rua.

E hiahia ana au kia whai pirori waru rakau mo te Kura, me tetahi whare hokohoko, ki te mea e tika tenei whakaaro aku, ina kake haere nga mahi o te Kura. Ko tenei, kahore aku kupu hei whakahira mo nga mahi ako ke atu.

Ko nga tamariki o te Kura e tonoa ana ki nga mahi e whakaritea ana mo ratou; ko te mea ia, e tirotirohia ana nga mahi e manakohia ana e tenei e tenei tamaiti. I te mea e mahi ana, kua kiia, kia rorongo nga tamariki ki nga whakahaunga o te Pakeha e whakaritea ana hei kai tohutohu i te mahi. Ko nga whakahehekanga o tetahi o tetahi, kua meinga kia kawea ake ki au. E ki mai ana nga Pakeha katoa, e mahi tika ana nga tamariki; a, kahore noa ake nei nga kupu whakahe e rangona ana.

TE WERANGA O TE WHARE-KURA MAORI KEI TE WAIMATE.

No te Parairei, te 13 o Pepuere, i wera ai te whare kura maori a Te Para kei te Waimate. I waenganui po ka kitea te ahi. Ka rere atu a Te Para i tona whare, e tata ana ki te whare-kura, karanga atu ana ki nga tamariki, - "Kua puta katoa ranei koutou ki waho?" - Ka ki mai nga tamariki, - "Ae." Muri iho, kia 10 miniti pea, ka kitea kua ngaro tetahi, he tamaiti iti, a kihai i ahei te whakaora i a ia, he nui no te ahi i taua wa. Ko te korero a tona hoa moe, ki a Te Para, i tona ohoanga ake i te moe ka whakaara i te tamaiti, puta ana ki waho, mea ana kua whai i muri i a ia. Heoi kihai pea i tino ara i te moe, hemo ana te nui o te paoa. I te mutunga o te ahi ka kitea tona tinana.

TE TAONE HOU KEI TE AWAMUTU.

Kua rongo matou i nga korero a nga tangata maori kia turia he taone pakeha i runga i te kainga o te kura kei te Awamutu. E hoa ma, he horihori tenei ki, ta te mea no te Komiti taua kainga a kua whakapumautia hei kainga tuturu mo te kura anake. Ko te take e noho nei a Te Kohi ki reira ko tona mahi tiaki i te kura. Mehemea he tikanga patipati tana kia whakataonetia ki te kainga o te kura, kihai i tukua e Te Para kia noho ia ki reira; a ka whakarerea e ia tona mahi tirotiro, ka puta ki waho i nga rohe o te kura. Ko nga manawhiri kua tae mai ki konei, he riwhi etahi mo te Karaka kua hoki atu ki Ngapuhi; ko etahi, he kamura; ko etahi, he kai-tiaki turoro. Ko te turanga mo te whare turoro ka hanga nei e Te Patiti, ko te whenua o te Rata kei te Tomo. Ka mutu te mahi whare, ka hoki atu te tini o nga kamura o nga kai-kani-rakau ki te taone.

OTAWHAO.

I TAIA KI TE PEREHI O TE KURA.

1863