TE PIHOIHOI MOKEMOKE

I RUNGA I TE TUANUI.

 

 

NO. II. PEPUERE 10,1863.

No te tahi o nga ra o Hanuere, ka haere a Te Kawana ratou ko ona hoa ki Waikato ko Te Waiti, ko Hone Ropiha, ko Matene. I te 9 o nga haora ka haere atu i Akarana ka tae ki Pokeno, ka tonoa tetahi tangata hei tiki waka i te Kohekohe. I te atatu ka u mai te waka, ka tahi ka hoe, ka u ki te Kohekohe, ka tahi ka kai, ka mutu te kai, ka hoe, po noa ka u ki Paetai i te po. Ka ao te ra i te ata ka huihui mai nga tangata kia kite ia Kawana. Ka haere atu a Kawana ka whakatika ratou nga tangata maori, ka maunu nga potae kia Te Kawana:-

Kei runga ko Te Kanawa ka karanga: Haere mai e Kawana, haere mai, homai te pai, homai te aroha. E hoa e te Kawana, kia rongo mai koe, heoi ano taku ko te pai, ko te aroha.

Kei runga ko te Wharepu: Haere mai e Kawana, haere mai ki Waikato; rere! taku kupu ra ki a koe, kotahi ano ko toku painga iho ano i mua i te waihotanga iho ano e koe, tae noa mai ki naianei: e pai tonu nei ahau, kaore ano he kino maku.

Ka mihi atu a Te Kawana ki te iwi katoa, ka mea: Tena koutou e te iwi, tena koutou, i tera taenga mai oku he pai anake taku mahi kia koutou ki nga iwi o Waikato, a, ko tenei, he pera ano taku e haere nei ahau.

Ka patai a Tipene: E Kawana, he aha te tikanga o to haere mai ki roto o Waikato?

Te Kawana: He pai, he aroha noku ki te iwi katoa, ki te iti, ki te rahi; koia ahau i haere mai ai kia kite ia koutou.

Tipene: Haere ra ki roto o Waikato haere ai, kia kite hoki koe i nga tangata katoa o Waikato.

Ka tahi matou ka hoe. Ko te Kawana ka haere ki uta i runga i te hoiho. Ka eke a Kawana i te hoiho ka maunu nga potae o te iwi katoa, hipi-hipi-huretia ana e ratou a Te Kawana, he mihi na ratou ki a ia. Ka tae ki Taupiri ki te whare o Te Ahiwera, ka noho ki te tina. Ka mutu te tina, ka tahi ka haere ki Ngaruawahia, ka tae ki te awa o Horotiu, ka whiti atu i te waka ka u ki uta; ka tahi a Kawana ka haere, ka tae ki te taha o te kara, haere tonu, te taha o te whare, haere tonu, ka tae ki te urupa o Potatau, ka tu a Te Kawana i reira, ka mihi ki tona urupa. Kaore ano i mohio noa nga tangata, ko te Kawana; e toru nga meneti i tu ai a Kawana i te urupa, ka tahi ka haere atu nga tangata ki te titiro, ka tahi ka kitea a Kawana, ka karanga, "Ko Te Kawana! Ko te Kawana!! Tahurihuri kau ana a Ngatimahuta, ara nga tangata tiaki o Ngaruawahia: heoi ka tangi mai ratou kia Kawana ka mihi atu hoki a Kawana ki a ratou, a huihui ana nga tangata katoa o reira, uhungatia ana a Kawana e ratou. Ka mea atu a Kawana, e hari ana ahau moku e tangihia nei e koutou, tena koutou, nga kanohi o Potatau. Ka hoki mai a Kawana ki Taupiri ki te whare a Te Ahiwera, ka noho matou i reira, te 4 o nga ra i noho ai matou, no te wiki ka pa te mate o Te Kawana i haere ki raro i te pititi moe ai i te awatea.

No te Wenerei ka tae mai a Ngatihaua ki Ngaruawahia, ka tuhituhia mai te reta a Te Paea, a Patara, a Tamehana Te Waharoa kia Kawana kia haere atu ki Ngaruawahia, hei reira kite ai a Kawana i a Tamehana, me Tamehana hoki kite ai i a Kawana. Ka mea a Kawana: Me haere mai a Tamehana ki konei maua korero ai, no te mea e mate ana hoki ahau, tetahi no ratou ano tenei kainga, me tiki, ratou kia haere mai ki konei korero ai, ka tahi ka tikina kia haere mai ki Taupiri. Ka tae te kai tiki ka whakaae mai a Tamehana, me te iwi katoa.

No te Tatei ka turia te korero, ka haere a Kawana kia kite i a Tamehana, me te iwi katoa, ka tata kia ratou, ka maunu nga potae o te iwi katoa, me to Te Kawana; me te mihi atu o Kawana kia ratou, me te mihi mai hoki o ratou kia Kawana. Ko nga mihi enei. Haere mai e Kawana ki roto o Waikato. Te Kawana: Tena koutou e aku tamariki, tena koutou. Haere mai, e Kawana koutou ko o hoa i te mate. Te Kawana: Tena koutou e te whanau, e aku tamariki, tena koutou. I a Kawana ano e haere atu ana kia ratou ka haere atu a Tamehana ki a ia. Ka hariru a Kawana raua ko Tamehana ka arahina ki runga ki te hea noho ai a Kawana. Kihai roa.

Kei runga ko Taati Te Waru: Haere mai e Kawana, haere mai. He patai tenei naku ki a koe. He aha te take o to haerenga mai ki Waikato?

Te Kawana: He pai, he aroha.

Taati: Ko tehea aroha?

Te Kawana: Ko toku aroha kia koutou ki nga iwi katoa o te motu nei.

Taati: E Kawana, kaore ano matou i mohio noa ki te mutunga o te pai, me to aroha, engari kia whakaaetia mai e koe toku kingi, ka tahi matou ka mohio he pai, he aroha. Ko tenei whakaaetia mai taku kingi.

Te Kawana: E te whanau kia rongo mai koutou; kotahi te kotiro nohinohi i haere mai i Rangitikei ki Turakina, ka tae ki Wangaehu ka tutaki ki te tangata, ka kite te tangata i te kotiro ra ka turakina ki te whenua, he mahi kino tenei, he kohuru.

Taati: E Kawana, ko ta matou ritenga tenei ko te kingi, kia whakaaetia mai e koe to matou kingi, no te mea ko ta matou tenei i pai ai ko ta te iwi katoa, ko reira matou mohio ai ki te pai, ki te aroha.

Te Kawana: E tama ma, kia rongo mai koutou, mehemea ka rongo nga iwi katoa o te ao, tera e nui te anuanu kia koutou mo to koutou mahi kino, titiro koutou ki tenei kotiro nohinohi i turakina nei e te tangata nui ki te whenua, he kohuru tana i te kotiro.

Kei runga ko Tamehana Te Waharoa: Haere mai e Kawana kia kite atu matou i a koe, kia kite koe i a matou. Haere mai ki Waikato, kia rongo mai koe e hara i te mea no muri i a koe nei i timata ai te korerorero mo tenei kingi mo Potatau, kia whakaturia a Potatau hei kingi, kahore nomua ano, nou ano i konei, ka timata te korerorero, ko te take he mau tonu no nga kino i Te Kawana tuatahi, Te Kawana tuarua, Te Kawana tuatoru, Te Kawana tuawha, mau tonu nga kino nga whakatete o te Pakeha ki te Maori o te Maori ki te Pakeha. Ko nga kino hoki tenei, ko te hoko i te whenua, ko nga kohuru, ko te tahae, no te mea e puta mai ana i te hoko whenua nga he katoa, me te toto, koia matou i ki ai kia whakaturia a Potatau hei kingi, hei pupuri i Nui Tireni, koi i korerotia atu na e Taati kia whakaaetia mai e koe to matou kingi. Me whakaae mai e koe te kingi.

Te Kawana: Ma koutou e titiro ki te mea ka ki koutou e hara i a koutou taua he, na koutou ano, inahoki i taea ano taua tangata e nga Pirihimana, a tangohia ana e a koutou hoa, na koutou taua he.

Tamehana: Ehara i a matou, e kino ana matou ki ena mahi kino.

Te Kawana: Tena, titiro ki te mea ka tupu tetahi rakau pititi a ka hua, ka whakia e ahau tetahi hua i te matamata o tetahi o nga manga o taua rakau, a he pititi kawa taku i whawhaki ai e tika ano ranei te kupu mai o te putake o taua rakau ki au "E hara i a ia i kawa ai taua pititi i whakia ra e ahau": ma nga mahi e puta ana i a koutou tikanga ka mohiotia ai te kino o ta koutou mahi.

Tamehana: E Kawana, ko ta matou hoki tenei, kia whakaaetia mai e koe te kingi, no te mea e noho pai ana matou kaore ano he kino i kitea iho ki roto o Waikato, no nga ra ano ia Kawana pukuriri, ka kino matou rokohanga mai e koe e kino ana, ka tae mai koe ka tahi tatou ka noho pai, koia ahau i mea ai na Te Kingitanga nei matou i noho pai ai.

Te Kawana: E tama ma, e aku tamariki, kaore ano ahau i tino marama noa ki a koutou korero, kia rongo mai koutou, he kupu nui tenei naku kia koutou, i haere mai ahau kia whakatakotoria he pai mo tatou mo te iti, mo te rahi, mo te rawakore, mo nga mea whai rawa, koia tenei maku e korero atu: - Ko te hoko whenua, me mutu, ko te reti me whakaae, mehemea ka pai ano te tangata ki te hoko i tona whenua, e pai ana. E kore ahau e pai kia whakahengia ta te tangata kotahi e te mano, mehemea nona ake tana whenua, a ko nga whenua a te tokomaha, ma te iwi e korero era. Ko te reti, kitemea ka hiahia te tangata ki te reti, me pera ano; ko nga mea enei e tupu haere ai he pai ki te motu nei, ki nga tangata katoa, me mahi pai tatou. Ko taku tenei kia whakatakotoria he pai mo tatou no te mea ko te pai anake te mea e whai rawa ai nga tangata o te motu nei. Ko nga mea nei e whai rawa ai tatou i te kakahu i nga mea katoa. He aha te pai kia noho mangere nga tangata o te motu nei?

Tamehana: E Kawana, kaore ano matou i mohio noa ka ora tatou ka pai tatou, mehemea e pai ana koe ki ta matou i pai ai, ara, ki te kingi, katahi au ka mohio atu ka ora tatou, rere! maku e korero atu ki a koe, ko te tuatahi o nga kino, kei raro; te tuarua, kei Poneke; te tuatoru, kei Whaingaroa; te tuawha, kei Taranaki; te tuarima, ko Rawiri; te tuaono ko Te Whaitere; te tuawhitu, ko Waitara; ko nga mea enei e ki nei ahau kaore ano tatou i ora noa, mei kore te kingi ko roto o Waikato te whawhai ekore e rokohanga mai e koe, koia ahau e Kawana i mea ai kia ata mahi.

Te Kawana: E Tamehana, he kupu nui tenei naku ki a koe kua rongo ahau kei tou ringaringa a Waitara e pupuri ana. Kua mohio pu ahau kei a koe te take i pakeke ai. Kua tae atu aku reta kia korua ko Te Rangitake kia whakawakia a Waitara, kaore korua i pai. He aha te take i pakeke ai koutou?

Tamehana: Maku e korero atu ki a koe, no te ra o te whawhai a Kawana pukuriri raua ko te Rangitake no te matenga o nga pakeha me nga maori katahi ahau ka tonoa e Te Pihopa, e Matenga, e Manihera, e Te Ahiwera, e Te Para kia haere ki te houhou i te rongo. Ka tae ahau ki Waitara ka tuhituhi atu ahau ki Parete kia haere atu nga hoia e noho ana i Waitara ki te taone, kia waiho Waitara kia takoto ana. Ka rongo a Kawana pukuriri, ka tonoa mai ko Te Makarini, ko Hone Ropiha, ko Hohepa, ko Mangonui, ka tae mai ki Waitara kua mau te rongo. Ka mea atu ahau kia Te Makarini: E hoa whakahokia atu o hoia ki te taone ki runga ki tona pihi, me waiho a Waitara kia takoto ana. Ko ta Makarini tenei: me hoki Waikato. Ko Tamehana: ae, ka hoki matou apopo. Hoki mai ana matou, noho tonu nga hoia, tu tonu nga teneti. No reira ka tukua mai a Waitara ki au e Te Rangitake he tika ano kei au a Waitara; inaianei kua hoki i au a Waitara kia Te Rangitake; kaore he ritenga i au mo Waitara.

Te Kawana: E te whanau, whakarongo mai, he kupu nui tenei naku kia rongo mai koutou, me te ao katoa, rere! ko te kupu nei tenei, mehemea e whakawakia tikatia ana a Waitara, a ka kitea e te whakawa a Wiremu Kingi a Waitara, ka hoki ano kia Wiremu Kingi mate noa ia, ka tupu ko ana tamariki mate noa, ka tupu ko ana mokopuna, hei kainga tuturu mo ana uri ake tonu atu, ko aku korero enei mo Waitara: mo Tataraimaka tenei, he aha te take i pai ki Tataraimaka a Taranaki, a Ngatiruanui? no te mea kua hokona e au a reira, kei toku ringaringa a Tataraimaka, e kore au e pai kia purutia e ratou taku pihi, ka pakeke au.

Tamehana: E Kawana, ko nga pihi katoa o Waitara i haere ai nga hoia mo Te Kuini anake, ko te take tenei a Ngatiruanui, a Taranaki i mea ai ko nga wahi i haere ai nga waewae o Taranaki o Ngatiruanui ko Waireka ko Tataraimaka mona tera wahi.

Te Kawana: Kia rongo mai koutou, ka pakeke ahau ki Tataraimaka, kia hoki ahau ki Akarana, ka eke au ki te tima ka tae ki reira ka noho ahau ki reira, tena ka haere ake ano ranei Waikato ki reira ki te haumi i a ratou tera, ranei Waikato e haere ake ki Taranaki ki te haumi i au? E tama ma, ka he koutou, no te mea kei toku ringaringa e pupuru ana a Tataraimaka, ka kaha toku ringaringa ki te pupuru.

Tamehana: E Kawana, taihoa koe e haere, kia haere hoki ahau ki te titiro, purutia atu te rori e mahia mai na koe. Whakamutua te mahi, me te tima waiho atu, kaua e tapoko mai ki Waikato, whakamutua ta taua whakatete kia taua, engari me mahi taua i te pai; purutia nga ra o tenei tau hei mahinga ma taua, ko koe ki te mahi ritenga mo tena taha, ko au ki te mahi mo tenei taha ara mo te taha kingi, purutia nga ra kei hohoro mai to riri, kia roa ai to mahinga i te pai mo tena taha, kia mahi hoki ahau i te pai mo tenei taha.

Te Kawana: E tama ma, kaore ano i ata marama noa nga korero ki au, tenei taku ritenga ka korerotia atu kia koutou, ki te pai koutou kia whiriwhiria mai nga rangatira o nga runanga ki au, me haere ki Akarana kia tutaki ki taku runanga, kia noho tahi te runanga maori ki te runanga pakeha, ma te runanga pakeha raua ko te runanga maori e titiro te tika, te he, te pai, te kino, o ta koutou ritenga, a ki te rite i te runanga pakeha raua ko te runanga maori te pai ranei te kino ranei, ki te kitea e nga runanga te tika, ma ratou e kawe mai ki au, maku e whakamana. Ko tona ritenga tenei o ta koutou mahi e mahi nei koutou. Ma taua runanga kia kitea nga ahua, ka tahi te tika. E ki ana Tamehana kia whakaaetia atu e au te kingi. E tama ma, whakarongo mai, he mea iti koia tena mahi kia kiia atu i te ra kotahi oti tonu atu? Whakarongo mai ra koutou, ekore e oti i te ra kotahi, i te wiki kotahi, i te marama kotahi, i te tau kotahi, erangi kia toru tau, kia tekau tau, ka oti tena mea, me runanga e nga iwi katoa, ka oti ranei, e kore ranei.

Tamehana: He aha ianei te he o taku mahi? Erangi koe e mohio ana, kua taiawhio te motu nei i a koe, kia kite koe i o tangata, ki te hoatu hoki i etahi moni ma o tangata, hei ami atu i nga tangata o te motu nei ki a koe, kia poto nga tangata katoa ki a koe, katahi pea koe ka tahuri mai ko matou, koia ahau i mea ai kia roa o taua ra hei mahinga ma taua, kati te whakaohooho mai o te rori i te Ia, me te tima; na te moni i tahuri ai te tangata ki a koe.

Te Kawana: E Tamehana, kia rongo mai koe, ehara inaianei toku atawhai no mua, rere! tena iana kia korero atu ahau ki a koe, nawai nga mira, nga hoiho, nga parau, nga kata, nga kura i Rangiaowhia? e mea ana ahau - naku. Naku a Hori Te Waru, me Taati me nga rangatira katoa i kite ai i te moni, i te taonga, a i mea mai na koe na te moni ka pai mai ai te tangata ki au, tena, he aha i tahuri ke ai ena tangata kua kai na i aku moni? kei te mahi tahi mai koia ki au ena tangata o Waikato kua pau atu na aku moni kia ratou? E tama, no mua iho ano toku atawhai taea noatia naianei. E kore e mutu ka mau tonu toku aroha me toku atawhai ki aku tamariki. Kia rongo mai koe kei au te papa, he aha te pai mo te tangata kia mahi noa iho? kahore kia mahi tika kia ora ai ia ki te mahi i tana mahi. Ekore e mutu taku mahi mo tenei motu, ka mau tonu taku atawhai.

Ka mutu i konei te Hui a ka hoki a Kawana ki te whare ka huretia e te minenga. Nga kai o Ngaruawahia i tukua mai ma Te Kawana, he poaka, he riwai, he rohi, he pipipi, he parera, he heihei.

I te po ka mine nga tangata ki Ngaruawahia, ka mea te hui kia tonoa a Kawana kia haere ki roto o Waikato, a tae rawa mai nga pukapuka a Tamehana ma, ki te kainga o Te Ahiwera, kua hoe a Kawana, a whaia ana e te kai kawe, mau rawa atu te waka o Kawana i Paetai, no te nui o te mate o Kawana taua tono o Waikato te mana ai i reira, amua ake te pono ai.

Na JOHN WHITE,

Na HONE ROPIHA.

I TAIA KI TE PEREHI O TE KURA KEI OTAWHAO.