TE PIHOIHOI MOKEMOKE
I RUNGA I TE TUANUI.NO. III PEPUERE, 23, 1863.
Ko nga kupu whakahe e rite ana ki te rongoa; ahakoa he kawa ki te waha, he mea whakaora mo te tinana. Otiia ekore e pai kia whangainga tonutia ki te rongoa engari ki te kai. Ko te Pihoihoi ekore e whangai tonu i nga tangata o Waikato ki te rongoa; engari tenei, he kai, he mea reka ki te waka, a me rongo.
Tenei he mea e tino whakapaingia ai nga tangata o Waikato, ta ratou whakariharihatanga ki te waipiro, ta ratou pehi tonu. He pai rawa tenei whakaaro o ratou, ta te mea ki te mohio nga tangata ki te kai i tenei mea, ekore e roa kua kore nga rangatira o Waikato, me o ratou whenua, me to ratou kingi. Kua whai mana ano hoki tenei whakaaro o ratou, ara kua turia e nga runanga katoa he ture kia kaua e riro mai te waipiro i roto o Waikato, kua whakakahangia hoki tenei ture e te taha Pakeha ara e Te Kawana, koia i tino pumau ai. Katahi ano te ture pai! Otiia na te aha i takahia ai e nga tangata kino o nga Pakeha o nga Maori.? E hoa ma ekore e whakarongo nga tangata tutu ki nga ture, ahakoa pai; engari kia whai mana tetahi tangata ki te whiu i a ratou, katahi ano ka rongo. Kei Waikato ranei taua tangata? Kimi kau ana. I tera raumati i tangohia e Tamehana he waipiro i tetahi Whiwhi o Piako, no mua tenei i te whakapumautanga o te ture waipiro e Te Kawana. Ka kiia e te runanga o Ngaruawahia e te Kai-whakawa ano hoki kia whakahokia taua waipiro ki te taone. Kihai i pai a Wiremu. Muri iho tahaetia ana aua waipiro e nga tangata Maori i roto i te whare e rongoa ana, haurangi iho, a he kino rawa atu to muri hara i to mua. I whiua ranei tenei he e Wiremu Tamehana?
Nonaia tata nei he pera ano kei Ngaruawahia, tangohia nga waipiro i tetahi Pakeha, a e takoto nei i Ngaruawahia. Kihai ano i rite noa te tukunga iho ki ta Piako. I mea etahi kia whiua e te Kai-whakawa heoi kihai puta mai tetahi tangata hei kai whaki, koia te ahei ai te whiu i taua he.
Kua rongo matou kua tahuri ki te mahi hari waipiro etahi o nga tangata Maori inaianei, hoko ana ki nga Pakeha, haurangi ana. Ki to matou whakaaro he maumau kau te pehi i nga he o nga Pakeha, kia watea ai he mahinga mo aua he e nga Maori.
Kotahi anake te henga kua oti te whiu, - ko te haringa mai ki Kihikihi he waipiro e tetahi Pakeha. Tae ana a Rewi ki te whakawakanga o te Kai-whakawa, a whiua ana taua Pakeha mo tona he. E hoa ma, ekore e whai mana te taha Maori ki te kore te taha Pakeha, whakaarongia ta Wiremu Tamehana: waihoki, ekore e whai mana te taha Pakeha ki te kore te taha Maori whakaarongia to Ngaruawahia. Engari kia mahi tahi te taha Maori te taha Pakeha, ko Kawana raua ko Matutaera, ko Rewi raua ko Te Kohi, katahi ano ka whai mana nga ture.
TE TURE WAIPIRO
Te Tari, Akarana.
Pepuere 12, 1863.E hoa, e Matutaera,
Tena koe. I korero a Te Kawana kia Neri mo te Ture Waipiro ki Waikato, a, mea ana a Neri, ko ta koutou hiahia tenei, kia whakaritea he tikanga e tirotirohia ai nga Poti, me nga waka Maori ki Ngaruawahia, kia kauaka te Waipiro e kawea pukutia ki uta ki nga whenua; na te mea he tikanga pehi tera i te Ture, kua oti te whakatu e Te Kawana, muringa iho o ta koutou whakaaetanga.
Na, he whakaaro tino pai tenei, a kahore he kupu whakahe a Te Kawana ki te whakamana i tena ritenga mo Waikato; ko te mea ia, mana ma Te Kawana e ata whakarite he tangata ki Ngaruawahia hei tirotiro i nga Poti i nga waka Maori hoki. Heoi, ekore e ahei taua mahi tirotiro ki te kahore he take e tupato ai he Waipiro kei runga i an waka. Me whakaara e koe he whare iti hei takotoranga mo nga Waipiro e hopukia ana e te Ture, a ko te ki o taua whare me tiaki e te tangata e whakaritea ana hei Apiha mo taua whare. Ko taua whare e pera me nga Custom-houses i nga Taone o te Takutai e hopu nei i nga taonga e whakaekea ana ki uta i runga i te whakaaetanga koretanga o te Ture.
Kotahi te mea ia i korerotia e Neri ko te rima tekau pauna (œ50) i karangatia e te Ture a e maua nei ano. Kahore he tangata hei tango i taua moni i whakaritea ra, e te Ture; engari, ko te tangata hei tango ko te Kai Whakawa e whakaturia ana e Te Kawana mo konei. Ki te mea ka kawea hetia te Waipiro e te tangata ki roto o Waikato, me tirotiro tona Poti, me tango nga Waipiro, me waiho ki te Custom-house me ringiringi ranei. Otira, ki te mea me whakaputa taua tangata i te utu, hei reira me arataki atu ia ki te aroaro o te Kai Whakawa e te Hamene i runga ano i ona ritenga, a, ki te kitea tona he, me wahi atu te utu i waenga rahi, i runga i ta Te Kawana kupu i ki atu ra.
Kua tuhituhi atu au ki a Te Kohi, kia kite i a koutou, kia korerorero koutou ki aua ritenga, a, ki te mea e marama ana ta koutou whakaaetanga ka whakaturia tonutia nei.
Na to hoa,
Na Te PERE.
TE AHI WHAKAMATAKU I AKARANA
Te tangi ra te ihu o te mano i te taone o Akarana, - te pongere noa ra te ahi i waenga taonga - te mataara kau ra nga kai tiaki huarahi i te weheruatanga, inamata! ka kokiri whakarere ake te mura i te whare hoko a Te Morena, eke tonu atu ki te tahuhu, a whatero kau ana te arero o Mahuika, tara ana ki te kai rakau, mura atu he whare u - u, tau, ka hinga, mura atu he whare, u - u ka pau, he wai tena, he kai tinei tena, me rongo me aha. Te hui nei te ope te tane, te wahine, te tamariki, kopiko mai, kopiko atu, ki te utu wai, ki te riringi ki nga whare wera, ki te harihari taonga, ki rau atu mahi e kawea ana e te mohiotanga o te tangata i roto i te aitua. Ko te ahi ia, ka whakaninihi haeae i tua o nga whare, a ka anga nui ano, nawai ra, ka pau enei rarangi whare i Queen Street, tango atu he huarahi, a na rawa atu te puku ririhau o Mahuika, he paunga, ka pau nga whare o nga huarahi e wha. Haere ake nga whare i pau erua te kau ma whitu, haunga nga tini whare hoiho a Henare. Haere ake nga moni o nga taonga i pau i te ahi hui katoa ki nga whare e kiia ana, e œ50,000.
OTAWHAO:-
I TAIA KI TE PEREHI O TE KURA.
1863